Wat is ‘ontwikkeling’?
Ik heb nooit veel op gehad met de termen ‘ontwikkelingsland’ en ‘ontwikkelde landen’. In de eerste plaats omdat de laatste term impliceert dat wij in het Westen ‘er zo ongeveer wel zijn’ – wat dat ook precies mag betekenen. En ten tweede omdat de term ‘ontwikkelingsland’ op zijn beurt stelt dat landen in bijvoorbeeld Afrika zich richting ‘onze staat van zijn’ dienen te ontwikkelen – het impliceert een soort inferioriteit, wij bepalen kennelijk wie zich waar naartoe ontwikkelt en wanneer dat proces is afgerond. Dit is ook terug te zien in de termen ‘eerste wereld’, ‘tweede wereld’ en ‘derde wereld’.
Ik leef sinds kort in een land dat doorgaans wordt geschaard onder de noemer ‘ontwikkelingsland’. Maar Zuid-Afrika is nu juist zo’n land waarover je dat nauwelijks kunt zeggen. Met de grootste economische ongelijkheid ter wereld is Zuid-Afrika een land waar ‘eerste’ en ‘derde wereld’ samenkomen.
Zuid-Afrika behoort bovendien tot de BRICS-landen – een soort nieuwe ‘tweede wereld’? En wij in Europa, het ‘ontwikkelde continent’ bij uitstek, hebben aan deze BRICS-landen steun gevraagd bij de bestrijding van onze schuldencrisis. Wie is er nu ‘onderontwikkeld’, kun je je dus afvragen.
Perceptie van ‘ontwikkeling’ hangt samen met efficiëntie en decadentie
De vraag die ik me hier in Zuid-Afrika al enige weken stel is: waaraan kun je afleiden of Zuid-Afrika in de (Westerse) volksmond nu feitelijk een ‘ontwikkelingsland’ is, of niet? Draait het om corruptie, dan is Zuid-Afrika inderdaad een ‘ontwikkelingsland’. Maar hebben we het over de infrastructuur, dan komt het aardig dichtbij een ‘ontwikkeld land’. En wie door een villawijk als Houghton in Johannesburg rijdt, kan onmogelijk het idee hebben dat hij door een stadsdeel rijdt dat ook maar iets onder doet voor Blaricum.
Ik ben tot de conclusie gekomen dat de perceptie van ‘ontwikkeling’ nauw samenhangt met efficiëntie en decadentie. In ‘ontwikkelde’ landen als Nederland gaat alles net wat sneller dan hier: de rijen voor de kassa en het aanvragen van een nieuw rijbewijs bijvoorbeeld. Hoe efficiënter een samenleving is ingericht, hoe ‘ontwikkelder’ wij haar noemen. En efficiëntie leidt in zijn ultieme vorm tot decadentie. Tot voorgesneden groente en voorverpakte blokjes kaas, om maar wat te noemen.
Dat soort zaken heb je inderdaad – ik moet toegeven: tot mijn decadente frustratie – niet in Zuid-Afrika. Tenminste, niet in de doorsnee supermarkt. Alles is aanwezig, maar minder voorverpakt.
Iets dergelijks geldt ook voor de kwaliteit van veel spullen. Alles wat ik in Nederland zou kopen, kan ik ook hier aanschaffen. Alleen buigen mijn vorken zodra ik mijn aardappels niet lang genoeg heb gekookt, rot het fruit sneller dan in Nederland (al kun je je afvragen of meer gif werkelijk ‘ontwikkeling’ is), werkt praktisch iedereen hier met eindeloos trage Blackberry’s, scheuren mijn vuilniszakken telkens als ik het vuil buiten wil zetten en smaken de M&M’s hier minder lekker.
Wij vragen ‘ontwikkelingslanden’ mee te betalen aan onze decadentie
‘Ontwikkeling’ heeft dus niet zozeer te maken met de kwantitatieve aanwezigheid van spullen, maar eerder met de kwaliteit van die spullen. Hoogstaande kwaliteit is in Zuid-Afrika voor een kleinere groep bereikbaar. Dus is Zuid-Afrika minder efficiënt.
Luxe is decadent. Luxegoederen zijn in de ‘ontwikkelde’ wereld echter min of meer standaard geworden. De ironie is dat dit alleen mogelijk heeft kunnen zijn, doordat wij in ‘het Westen’ de afgelopen halve eeuw op steeds grotere schaal zijn gaan lenen. Niet verwonderlijk, want luxe hoort niet voor de massa te zijn – dat is een contradictio in terminis. Logisch dus dat Europa, de Verenigde Staten én Japan veel te hoge schulden hebben. We moeten wel. Want decadentie is de norm geworden. Het is de lat waarlangs wij onze ‘ontwikkeling’ afmeten. En ‘ontwikkeld’ willen we zijn.
Het is des te cynischer dat wij uitgerekend BRICS-landen als Zuid-Afrika vragen een deel van onze schulden op zich te nemen. Wij vragen hen mee te betalen aan onze decadentie. ‘Ontwikkelingslanden’ zullen daardoor alleen nog maar meer moeite hebben ons niveau van decadente ‘ontwikkeling’ te bereiken. En wij kunnen landen als Zuid-Afrika ondertussen tot in lengte der dagen denigrerend ‘ontwikkelingslanden’ blijven noemen.
