|

Durban

‘Lijkt dit op Soweto?’ De Australiër naast mij in het busje wil het tijdens de rit door de townships van Durban bij alles weten. ‘Is dit hetzelfde als in Soweto? Ziet Soweto er ook zo uit? Wat is er anders aan Soweto?’ Soweto, Soweto, Soweto…

Ik zit in het busje omdat ik een verhaal wil maken over toerisme in Durban, de derde stad van Zuid-Afrika: centrum van de Zulu-cultuur, ontstaansgrond van het ANC en een stad van bijna vijf miljoen inwoners. Maar altijd in de schaduw van Kaapstad, Johannesburg… en Soweto.

Ik vraag aan gids Sthembiso of hij het irritant vindt dat iedereen het altijd over Soweto heeft, heel soms misschien over Khayelisha in Kaapstad, maar nooit eens over KwaMashu in Durban.

‘Nee,’ zegt Sthembiso. Hij lijkt oprecht. ‘Durban heeft zichzelf lange tijd slecht in de markt gezet. En Mandela woonde nu eenmaal in Soweto. Maar de situatie verandert snel. Het komt wel goed.’

Gandhi en Dube in Durban
Dat zou verdiend zijn. De geschiedenis van Durban is rijk. De stad is veel meer dan mooie stranden en de grootste gemeenschap Indiërs buiten India alleen.

Durban dankt veel van zijn roemruchtige (maar nog niet vaak vertelde) recente geschiedenis aan Mahatma Gandhi. Die werd ooit, als 24-jarige advocaat, uit India weg gelokt door een bedrijf in Durban.

Op een werkreis naar Johannesburg werd Gandhi – al ver voor de invoering van apartheid – letterlijk door blanke politieagenten uit de eerste klas van de trein geknuppeld. Het politieke activisme van de jurist werd met die ervaring geboren, en daarmee zijn strijd tegen racisme in Zuid-Afrika en onderdrukking overal ter wereld.

Gandhi begon met John L. Dube op te trekken, de eerste voorzitter van SANNC, de voorloper van het ANC. Dube was Zulu en woonde op steenworpafstand van Gandhi in Durban. Samen introduceerden ze een nieuwe manier van protesteren: geweldloze ongehoorzaamheid.

Gandhi terug naar India, Dube sticht school
Het werd het principe waarop zowel het ANC als de onafhankelijkheidsbeweging in India zich zou baseren. Want na 21 jaar vertrok ‘de lastige’ Gandhi uit Zuid-Afrika in ruil voor meer rechten voor zijn volk in dat land. Gandhi ging terug naar India.

Dube stichtte ondertussen in Durban de eerste school voor zwarte studenten. Onder anderen Albert Luthuli, de eerste Afrikaanse Nobelprijswinnaar ooit, werd er opgeleid.

Dube is in de tuin van de school begraven. Nelson Mandela koos ervoor in 1994 op precies die plek zijn allereerste democratische stem ooit uit te brengen. Hij sprak daarna tegen de grafsteen; hij vertelde Dube dat er eindelijk vrijheid was. Voor Mandela was deze plek in Durban de belangrijkste uit de gehele vrijheidsstrijd.

Toeristen luisteren niet graag
Maar wie buiten Zuid-Afrika kent Dube nog? Mandela is degene die iedereen op het netvlies heeft. En dus wil iedereen naar Soweto. Reizigers willen voor Mandela’s huis op de foto. Dat is tastbaar. De stembus uit 1994 staat niet meer in Durban – slechts een replica. Bij Dube’s graf moeten bezoekers het daardoor hebben van verhalen.

En de meeste toeristen luisteren niet graag. Verhalen zijn saai, daar kun je thuis niet mee pronken. En betrokkenheid is meestal oppervlakkig. ‘Iedereen heeft het over de tragische geschiedenis van Zuid-Afrika, maar de geschiedenis van elk land is toch pijnlijk,’ zei de Australiër aan het begin van de tour.

‘Waar is het bier,’ schalde zijn stem na een uurtje door het busje.

Tijdens de lunch ging het vooral over de kabelbaan naar de top van de Tafelberg. Daar durfde zijn vrouw niet in, zei ze. Veel te eng. Hij had het nog altijd vooral over Soweto. Zo jammer dat ze daar nu net niet heen konden. Maar ja, hun cruiseschip Queen Mary II kon daar niet aanleggen. Johannesburg ligt immers niet aan zee.

Vergelijkbare berichten