Rock the Vote op campus University of Indonesia. Foto Lindy Peijnenburg
|

De slapende waakhond van Indonesië

Indonesië kiest dit jaar een nieuwe president en regering. De campagnes zijn in volle gang, maar mediawaakhonden maken zich zorgen over de innige band tussen politici en media. De jonge journalist Abdul Qowi Bastian ziet het als zijn verantwoordelijkheid om de jongere generatie kiezers goed voorgelicht naar de stembus te krijgen. Samen met een vriend richtte hij daarom het online verkiezingsplatform AyoVote op.

‘Alsof ik heul met de vijand!’
In een hoekje van de drukke redactie van The Jakarta Globe legt Abdul Qowi meteen de vinger op de zere plek:

“De Indonesische jeugd is onverschillig en heeft alle vertrouwen in de politiek verloren. De meeste politici hebben niet bepaald een onbesmet blazoen. Waarom zou je op zo iemand stemmen? Politiek wordt gezien als iets smerigs. Mijn vrienden hier bij de Globe maken me weleens belachelijk als ik over het belang van de verkiezingen begin. Alsof ik heul met de vijand!”

Het groeiende scepticisme is af te lezen aan de verkiezingsopkomst. Bij de eerste democratische parlementsverkiezingen in 1999 kwam ruim 93 procent van de geregistreerde kiezers opdagen. Daarna daalde de opkomst tot 84 procent in 2004 en 71 procent in 2009, zo berekende het International Institute for Democratic and Electoral Assistance.

Redactie Jakarta Globe. Foto Lindy Peijnenburg
Redactie Jakarta Globe. Foto Lindy Peijnenburg

Mediatycoons annex politici
Het Indonesische onderwijs leert jongeren niet om zelf kritisch na te denken, vertelt Abdul Qowi. Erger nog: ook de media slagen er niet in het publiek onpartijdig te informeren. Hoge partijfunctionarissen hebben een flinke vinger in de pap bij mediacorporaties. Een opvallend voorbeeld is Hary Tanoesoedibjo, de CEO van mediagigant MNC Group. Tot begin dit jaar was Tanoesoedibjo een vooraanstaand lid van NasDem, de nationaaldemocratische partij. In de periode tussen oktober en november vorig jaar zonden de vier grootste zenders van MNC Group bijna vierhonderd spotjes voor NasDem uit.

Nadat Tanoesodibjo in februari de overstap maakte naar de partij Hanura (‘Het Geweten van het Volk’), leek ook MNC Group van politieke kleur te veranderen. In nieuwsitems verschoof de aandacht van NasDem naar Hanura, constateerde de Indonesische Omroepcommissie (KPI). Dit sterkt Abdul Qowi in zijn overtuiging dat mediamagnaten hun imperium inzetten als campagne-instrument: “Als ik sta te koken met de televisie aan, weet ik al zonder te kijken welke zender aanstaat. Zo duidelijk klinkt de politieke boodschap er soms in door.”

‘Journalisten kunnen hun chef geen nee verkopen’
Het Indonesische medialandschap mag dan te boek staan als een van de meeste levendige van Zuid-Oost Azië, echt vrij zijn de media dus niet. Dit is een erfenis van de Reformasi van 1998, die een keerpunt voor de Indonesische media betekende. Toen Soeharto’s autoritaire regime opeens ten val kwam, werd vrije media big business. Slechts een handjevol zeer welgestelde, invloedrijke heren bleef overeind in het tumult.

Twaalf mediagroepen hebben vandaag de dag alle televisiekanalen, pers en online media in het enorme land in handen – een gevolg van de innige verstrengeling van media-invloed, geld en politieke macht. Abdul Qowi:

“In Indonesië wordt de neutrale en kritische rol van de media ondermijnd door politieke aspiraties van mediatycoons. Soms verwachten redactiechefs dat journalisten een sterk gekleurd artikel afleveren. Niet OK, maar wat doe je eraan? Ze kunnen hun chef natuurlijk geen nee verkopen.”

Slapende waakhond
Abdul Qowi zegt dit zelf nooit te hebben meegemaakt. Uit onderzoek van Hendrarto Darudoyo – journalist en docent media en communicatie aan diverse privé-universiteiten in Jakarta – blijkt dat een groot deel van de Indonesische journalisten andere ervaringen heeft. Van de 81 ondervraagde journalisten geeft 71 procent aan dat de inhoud van hun stukken weleens is veranderd vanwege commerciële of politieke belangen van de chef. Darudoyo noemt redactionele onafhankelijkheid in Indonesië daarom een mythe, en de media een ‘slapende waakhond’.

De Algemene Verkiezingscommissie (KPU) en de Indonesische Omroepscommissie (KPI) verklaarden in februari 2013 de krachten te bundelen in het controleren van politieke uitingen in de media. De regels worden volgens Abdul Qowi nu al met voeten getreden, want de commissies zijn niet in staat naleving van de regels te controleren. Televisiezenders gaan het vaakst over de schreef. Dit is problematisch, want het is verreweg de belangrijkste informatiebron voor Indonesiërs. Uit onderzoek van het Centraal Bureau voor de Statistiek (BPS; 2012) blijkt dat ruim 91 procent van de bevolking boven de 10 jaar televisie kijkt. Slechts 18 procent luistert regelmatig naar de radio en 17 procent haalt informatie uit kranten en tijdschriften.

Strijd tegen apathie
Abdul Qowi bevestigt dat lezen beslist geen populair tijdverdrijf is in Indonesië, vooral niet onder jongeren. AyoVote verpakt informatie daarom in videoblogs en infographics. Die zijn heel basic. Wat is een parlement? Hoe ziet de trias politica eruit? Waar staan de verschillende partijen nou echt voor? Daarnaast organiseert AyoVote talkshows en politiek getinte concerten. Alles om jongeren enthousiast te maken over een gang naar de stembus. Abdul Qowi: “Je kunt je wel apathisch opstellen, maar er belandt altijd iemand op het pluche. Ook al ben je er nog zo van overtuigd dat het allemaal corrupte zakkenvullers zijn, er is er toch altijd wel eentje minder erg dan de rest?”

Deze productie voor De Buitenlandredactie werd gemaakt in het kader van het journalistieke trainingsprogramma van Beyond Your World.

Vergelijkbare berichten