Lindy Peijnenburg tussen waria's.
|

Charity of chequeboekjournalistiek?

Voor een artikel over de transgenderbeweging in Indonesië ging ik vorig jaar op bezoek bij Mami Yuli. Net buiten Jakarta opende zij ’s werelds eerste bejaardentehuis voor transgenders. Klinkt nobel, maar al snel vroeg ik me af of ik niet te maken had met een cash cow in een liefdadigheidsjasje. Ik werd geconfronteerd met mijn eigen journalistieke waarden. Is het acceptabel om de portemonnee te trekken voor een interview?

De derde sekse
Mami Yuli is geboren als katholiek jongetje, met de naam Yulianus Rettoblaut. Nu heeft ze een rechtendiploma op zak en is zij is een van de iconen van de wariabeweging in Indonesië. Waria is een samentrekking van de Indonesische woorden voor vrouw (wanita) en man (pria). In Indonesië wordt ook wel gesproken van de derde sekse: meestal gaat het om mannen die zich vrouw voelen, maar vanwege hun geloof geen geslachtsverandering willen ondergaan.

Meer weten? Bekijk ‘Tales of the Waria’, een prijswinnende documentaire over waria’s en de liefde.

“Dat is dan 2,5 miljoen roepia’
Misschien had ik het opvallend moeten vinden dat buurtbewoners mij, al voor ik ze iets kon vragen, de weg wezen naar Mami Yuli. Of dat ze toen ik aankwam nog in gesprek was met een andere journaliste. Of anders had ik gealarmeerd kunnen zijn, toen Mami Yuli haar bewoners een uitbrander gaf omdat ze vóór het interview met me op de foto gingen. En toch was ik verbaasd toen bleek dat ze maar liefst zeven journalisten verwachtte die dag.

Tijdens mijn research was me al verteld dat Mami Yuli het zou waarderen als ik een kleine donatie zou doen. Met omgerekend een tientje zou ik een gulle gever zijn. Dat kon wel door de beugel, besloot ik. Voor we aan het interview konden beginnen vroeg Mami Yuli me herhaaldelijk of ik wel écht zou doneren. Ik begon nattigheid te voelen en vroeg aan mijn tolk Sozanolo of hij voorzichtig wilde informeren hoeveel ze ongeveer verwachtte – ik wilde niemand teleurstellen.

Het starttarief voor een lokale journalist bleek te liggen op 2,5 miljoen roepia. Ruim 150 euro, een flinke smak geld. Voor mij – ik had het artikel nog niet eens verkocht – maar helemaal voor Indonesische begrippen. Om het in perspectief te plaatsen: het minimum maandloon in Jakarta ligt na heftige onderhandelingen op 2,4 miljoen roepia.

Einde interview.

To pay or not to pay?
Een week later krijg ik bericht van Sozanolo. Hij heeft nog eens met Mami Yuli gepraat, en de prijs is gezakt tot 400.000 roepia. Nog geen 25 euro. Ik spring een gat in de lucht – en bedenk me halverwege. Nee. Dit kan niet. Toch?

De deal is verpakt in een filantropisch jasje. Mijn bijdrage gaat immers naar het goede doel. Ik begrijp ook wel dat Mami Yuli de waria’s wil beschermen tegen sensatiebeluste journalisten. De bewoners hebben vaak een zwaar leven achter de rug: het leeuwendeel van de waria’s krijgt te maken met prostitutie, drugs, psychische problemen en verstoting door familie.

Toch zit het me niet lekker. Waar ligt de grens tussen barmhartigheid en business? Ik heb ondertussen rondvraag gedaan onder Nederlandse correspondenten in Jakarta. Misschien is het in Indonesië wel acceptabel om te vragen om geld in ruil voor informatie. In dit land lijkt immers alles te koop. Maar stuk voor stuk trekken ze hun wenkbrauwen op. Betalen voor informatie? Nooit!

Chequeboekjournalistiek
Betalen voor een interview is vooral om ethische redenen not done. Het kan de geïnterviewde het gevoel geven dat hij bepaalde verwachtingen moet waarmaken. Hoe spannender het verhaal, hoe meer geld je ervoor kunt vragen. Hoe betrouwbaar zijn de verhalen van Mami Yuli, als zij er de kost mee moet verdienen?

Chequeboekjournalistiek, het betalen voor (exclusiviteit van) een verhaal, leidt bovendien tot concurrentievervalsing. Het zorgt ervoor dat media met een minder groot budget verminderde toegang tot informatie hebben. Gevolg: de BBC heeft wel een interview met Mami Yuli, ik niet.

Exclusiviteit
Of is het juist andersom? Werkt meer concurrentie chequeboekjournalistiek in de hand? De journalistiek staat immers onder druk: de concurrentie van gratis media ligt op de loer, het nieuws wordt vluchtiger en sensationeler, er is sprake van commercialisering en ‘tabloidisering’. Een exclusief verhaal brengt geld in het laatje – de verleiding om een bron te betalen kan daardoor groot zijn.

De Raad voor de Journalistiek keurt chequeboekjournalistiek in haar leidraad af:

“De journalist betaalt getuigen en informanten niet voor verhalen foto’s en andere informatie, tenzij het een redelijke onkostenvergoeding betreft. De journalist kan [hiervan afwijken], indien een gewichtig maatschappelijk belang dit rechtvaardigt en hetzelfde doel op geen andere manier kan worden bereikt.”

De NRC legt zichzelf in haar Stijlboek nog strengere regels op:

“De krant ziet af van vraaggesprekken of informatie waarvoor een honorarium wordt verlangd. Op deze regel bestaan geen uitzonderingen.”

“You guys own the story!”
Zijn wij Nederlanders zulke braveriken? In de Angelsaksische komt chequeboekjournalistiek in ieder geval vaker aan het licht dan in Nederland. De Britse media bereikten een dieptepunt met de schandalen rondom Rupert Murdoch’s News of the World. Hoe dubieus ook, geld op tafel leggen voor een interview is niets nieuws, schrijft The New York Times. Dezelfde krant beschrijft de strijd om de vroege kijker tussen ABC en NBC, die werd uitgevochten met de portemonnee in de hand.

ABC News kwam na een aantal grote scoops tot inkeer en besloot het aantal betalingen aan bronnen terug te schroeven. Maar niet nadat het grof betaald had voor de pikante onderbroekenfoto’s van de Amerikaanse politicus Anthony Weiner. Onbedoeld dubbelzinnig prees de publiciste Ann Coulter het werk van de nieuwszender: “You guys own the Weiner story!”

Geen interview, wel vragen
En ik? Ik own alleen dit stuk op de website van De Buitenlandredactie. Het interview met Mami Yuli is er niet gekomen. In plaats daarvan zit ik met vragen.

Zal chequeboekjournalistiek ook de Nederlandse media in haar greep krijgen? Zijn Nederlandse journalisten daar te eerlijk voor, te nuchter misschien? Of is de geest al uit de fles, en loop je achter de feiten aan als je niet bereid bent te betalen voor exclusieve verhalen? Ik sta open voor discussie. Tegen elk aannemelijk bod!

Deze productie voor De Buitenlandredactie werd gemaakt in het kader van het journalistieke trainingsprogramma van Beyond Your World.

Vergelijkbare berichten