Persconferentie met Oegandese pers. Foto Boris Lemereis
|

Overheidskritiek haalt de Oegandese krant niet

Journalistiek in Oeganda. Het heeft in theorie veel potentie, maar de weg naar echte kwaliteitsjournalistiek is nog lang. Er zijn genoeg journalistieke opleidingen, maar die zijn vaak te theoretisch om tot een goede praktijk te leiden. Persvrijheid is grondwettelijk vastgelegd, maar de overheid weet kritische journalisten via omwegen toch vaak het zwijgen op te leggen.

Zelfs de twee grootste mediahuizen van Oeganda, The Vision Group (VG) en The Nation Media Group (NMG), dragen niet echt bij aan de kwaliteit van de journalistiek. Hoewel ze beide een uitgebreide staf en veel kennis in huis hebben en een grote Engelstalige krant uitgeven, is de berichtgeving erg gekleurd. New Vision (eigendom van VG) staat bekend als staatskrant en bericht voornamelijk positief over de overheid. De Daily Monitor (eigendom van NMG) presenteert zichzelf als onafhankelijke krant, maar is steeds meer een spreekbuis van de oppositie.

New Vision
Hoewel Daily Monitor zich dus nog steeds onafhankelijk noemt, lijkt New Vision er geen geheim van te maken dat ze een overheidskrant is. De berichtgeving is overduidelijk in het voordeel van de overheid. Successen van president Yoweri Museveni sieren meer dan eens de voorpagina, terwijl zijn misstappen een positieve draai krijgen. Ook van het feit dat de overheid 53 procent van de aandelen van de krant bezit, wordt geen geheim gemaakt. Het is te lezen in het jaarrapport, dat openbaar op de website van New Vision staat.

Het fascineert me dat een groot team van journalisten zonder problemen voor deze krant werkt. Zijn zij er werkelijk van overtuigd dat de Oegandese overheid niets verkeerd doet? Zijn ze blij dat ze een goede baan hebben en nemen ze daarom de censuur voor lief? Of ligt het probleem niet bij hen, vindt de censuur buiten de redactievloer plaats?

Ik besloot de proef op de som te nemen en liep drie dagen mee op de redactie van New Vision.

Geen invloed van de overheid, hoor!
In eerste instantie lijkt er niks aan de hand. Inderdaad, iedereen is eerlijk over de aandelenkwestie, maar niemand koppelt dat aan subjectiviteit. “Je weet dat we grotendeels eigendom zijn van de overheid?” zegt politiek redacteur Philip meteen de eerste dag.

“Niet dat het van invloed is op onze inhoud, hoor” voegt hij er snel aan toe, “we zijn een objectief medium. We verslaan gebeurtenissen zoals ze gaan.” Het is een veelgehoord statement de eerste dag: New Vision wordt door de overheid gefinancierd, maar de overheid heeft geen invloed op de inhoud.

Overheidsinvloed
Niet iedereen blijkt zo makkelijk over de overheidsinvloed te denken als Philip. Iedere journalist is zich bewust van de censuur, die er wel degelijk is. Overheidskritische artikelen halen de krant simpelweg niet. “In het begin probeerde ik nog wel kritisch over de regering te schrijven” vertelt politiek journalist Ronald, “maar het wordt toch niet geplaatst. Ik probeer het niet eens meer.”

Voor journalisten als Ronald is de journalistiek een fabrieksbaan geworden. Een productieopdracht: schrijven volgens de richtlijnen van de baas, inhoud afstemmen op de wensen van de hoofdredactie.

Correctie: Oeganda sluit niemand buiten!
Maar zelfs dan kan het fout gaan. Samen met Ronald schrijf ik een nieuwsbericht over de aanwezigheid van de Oost-Afrikaanse presidenten bij een vergadering van de Oost Afrikaanse Unie. Het was nog maar zeer de vraag of iedereen aanwezig zou zijn, omdat de Tanzaniaanse president Kikwete boos was op de rest van de Unie, die enkele vergaderingen zonder hem had gevoerd. Dat is dan ook precies wat we opschrijven.

Helaas, dit deel van de tekst wordt verwijderd door de hoofdredacteur. Hij weigert de alinea te plaatsen omdat ‘de Oegandese regering niemand buitensluit’. Een geval van feitelijke juistheid, of de eerste aanwijzing van censuur?

De website van New Vision.
De website van New Vision.

Persoonlijke mening
De volgende dag spreken elf mensenrechtenorganisaties zich uit tegen het buitenproportionele geweld dat de politie steevast gebruikt tegen demonstranten in Kampala. Samen met journalist Innocent van New Vision bezoek ik hun persconferentie. De mensenrechtenorganisaties spreken zich fel uit tegen het beleid van de politie, en daarmee ook tegen het beleid van de overheid. “Denk je dat zulke kritische uitspraken de krant zullen halen?” vraag ik aan Innocent als we het artikel schrijven. “Geen probleem” is zijn korte antwoord. Om hem uit te dagen neem ik de meest overheidskritische uitspraken van de persconferentie letterlijk over.

Het artikel verschijnt de volgende dag niet in de krant. Wel op de website, vergezeld door een grote disclaimer:

“The statements, comments, or opinions expressed through the use of New Vision Online are those of their respective authors, who are solely responsible for them, and do not necessarily represent the views held by the staff and management of New Vision Online.”

Het lijkt erop dat de eindredactie het niet aandurfde om de verantwoordelijkheid voor ons artikel te nemen. Innocent legt zich er bij neer. “Zo gaat dat hier”, moet hij nu toch wel toegeven.

Trucjes om censuur te omzeilen
Niet elke journalist legt zich zo makkelijk neer bij de overheidsinvloed. Naarmate ik meer mensen spreek, blijkt er een netwerk van journalistieke strijders op de redactievloer aanwezig te zijn. Verslaggevers en redacteuren die stiekem vechten tegen de overheidsinvloed. Gelijkgezinden die tips en ideeën uitwisselen om kritische artikelen toch gepubliceerd te krijgen.

“Mijn beste trucs tot nu toe? Het artikel pas een minuut voor de deadline inleveren” fluistert redacteur Stanley, ”Of het in de zondagskrant proberen te plaatsen. Voor de zondagskrant is een veel kleiner deel van de eindredactie aanwezig.”

Zelfs met deze trucs lukt het lang niet altijd om de artikelen geplaatst te krijgen. “Ik denk dat het meer dan de helft van de keren alsnog wordt gecensureerd” zegt Stanley. “Het schijnt dat er zelfs in de drukkerij – ook eigendom van the Vision Group – iemand aanwezig is die de inhoud nog controleert en aanpast.” Maar ze zullen het blijven proberen, belooft Stanley: “We zullen blijven strijden voor onze journalistieke idealen.”

Aanzien of idealen? Een lastige afweging
Na drie dagen op de redactie maak ik de balans op. De twee gevallen van censuur die ik meemaakte waren twijfelachtig, maar als je ze optelt bij de vele verhalen van individuele journalisten, is het duidelijk dat de overheid wel degelijk invloed heeft op de inhoud van de krant. Hoewel sommige journalisten blijven volhouden dat de berichtgeving objectief is, zijn ze er allemaal van op de hoogte dat ze niet alles kunnen schrijven.

Sommige journalisten leggen zich hierbij neer, anderen blijven strijden voor hun journalistieke idealen. Maar eigenlijk lijken ze allemaal te weten dat ze niet voor structurele verandering kunnen zorgen. De krant verlaten is voor hen echter geen optie, want los van de censuur zorgt een baan bij New Vision vooral voor aanzien en een goed inkomen. En daar schuiven zij hun journalistieke idealen graag voor opzij.

De namen in dit artikel zijn gefingeerd.

Deze productie voor De Buitenlandredactie werd gemaakt in het kader van het journalistieke trainingsprogramma van Beyond Your World.

Vergelijkbare berichten