Het Volk achter Poetin: Oekraïne door andere ogen

De donkere lucht boven Moskou werd op de avond van 21 maart verlicht door een vuurwerkshow: de Russische Federatie was een republiek rijker en dat moest gevierd worden. Het Oekraïense schiereiland de Krim was na 60 jaar weer Russisch grondgebied. Het Westen keek met argusogen naar de Russische inlijving van het gebied, dat werd bekrachtigd met een referendum onder toeziend oog van Russische militairen. In Rusland kijkt men heel anders tegen de ontwikkelingen in Oekraïne aan.

Volgens de Duitse bondskanselier Angela Merkel leeft president Poetin in een ‘andere wereld’ die niet strookt met de werkelijkheid. Het andere wereldbeeld van Poetin is echter gebaseerd op andere normen en waarden die hij als leider van Rusland al jaar en dag bevordert. Het is niet alleen de president die zich het wereldbeeld eigen heeft gemaakt. Door een mix van sentimenten, patriottisme en selectieve mediaberichtgeving staat een groot deel van het volk achter hun leider. Donderdag werd zijn populariteit nog eens bevestigd: 71 procent van de Russen vertrouwt Poetin, terwijl slechts 20 procent het vertrouwen in hem heeft opgezegd. Vorig jaar rond dezelfde tijd was dat nog 57 tegen 35 procent. De Russische bemoeienis met Oekraïne heeft het Kremlin bepaald geen windeieren gelegd.

Historisch sentiment
Als je het de gemiddelde Rus vraagt, is de inlijving van de Krim historisch gezien een juiste keuze. Dat het schiereiland 60 jaar geleden door Sovjetleider Nikita Chroesjtsjov van de hand is gedaan, ziet men als een grote blunder. De meerderheid van de bewoners van de Krim zijn etnische Russen en het referendum wees uit dat het overgrote deel van alle inwoners zich bij Rusland wilde aansluiten. Toen Chroesjtsjov de beslissing nam, was er ook geen sprake van het einde van de Sovjet-Unie en de onafhankelijkheid van Oekraïne, is de officiële lezing. Dat heeft Poetin, die de val van de Sovjet-Unie de grootste geografische catastrofe ooit noemt, maar al te graag herhaald. De historische sentimenten stoelen op dat denken, vaderlandsliefde versterken het gevoel van rechtvaardiging.

Geschiedenisles
Vanaf jonge leeftijd krijgen Russen te maken met de geschiedenis en cultuur van hun land. Basisschoolkinderen leren gedichten van Poesjkin uit hun hoofd. In lectuur over de Grote Patriottische Oorlog, zoals de Tweede Wereldoorlog in Rusland wordt genoemd, leren zij over de successen van Stalin. De Russen zijn trots op de geschiedenis van hun moederland, maar ook op het huidige Rusland. Ondanks de matige levensomstandigheden, zoals het nationale drankprobleem en de kloof tussen arm en rijk, wordt Rusland gezien als wereldmacht. Dat dit op politiek vlak klopt, bleek wel tijdens de Oekraïne-crisis. Het beeld van Moskou als wereldspeler, met een sterke leider aan het stuur, is met de Sovjet-Unie allerminst in elkaar gestort.

De media
De berichtgeving van Russische media is ook van belang in de beeldvorming. ‘De regering van Oekraïne is omvergeworpen met een staatsgreep en gevaarlijke fascisten delen nu de lakens uit. De Russische minderheid in Oekraïne voelt zich bedreigd en roept de hulp in van Rusland.’ Dit is min of meer de boodschap die de Russische media uitdragen – geheel conform de lijn van het Kremlin. Televisiezenders zijn in Rusland, op een enkel internetkanaal na, in handen van de staat of Kremlin-gezinde ondernemers. Kranten en tijdschriften zijn iets vrijer, maar die vrijheid wordt ingeperkt door zelfcensuur. Een logisch gevolg is dat de berichtgeving selectief is en vooral pro-Kremlin. Ze verspreiden lang niet altijd leugens, maar de Russische media geven minstens een eenzijdig beeld van de werkelijkheid. De politieke omwenteling in Kiev kan natuurlijk worden gezien als een staatsgreep. De ultrarechtse organisatie Pravi Sektor, die tijdens de Maidanprotesten optrad als de gewapende tak van het protest, is in Oekraïne regelmatig aansteker van opstootjes geweest waarbij soms doden vielen. Daar komt nog eens bij dat in Oost-Oekraïne pro-Russische betogingen waren, de Russische vlag werd geheven op overheidsgebouwen en er oproepen zijn geweest van Russisch ingrijpen. In Russische media wordt de schijnwerper op andere gebeurtenissen in Oekraïne geschenen dan waar de Westerse media op schijnen.

De oplossing nabij?
Patriottisme, sentimenten en eenzijdige berichtgeving in de media. De publieke opinie in Rusland is gebaseerd op deze drie pijlers. De normen en waarden van de Russische bevolking scheppen, zoals Merkel verwoordde, een ander wereldbeeld. Dat betekent niet dat het Westerse beeld van de situatie in Oekraïne de juiste is. De eurocentrische benadering wordt aangevoerd door de Verenigde Staten, die Rusland verantwoordelijk stelt voor alle onrust in Oekraïne. Het is misschien ook te gemakkelijk van Washington om te roepen dat Rusland voor de-escalatie moet zorgen. In Russische ogen maken ook Westerse media en politici maken zich schuldig aan eenzijdige berichtgeving, zonder dat zij de Oekraïense crisis grondig hebben onderzocht. Het Westerse en het Russische wereldbeeld hebben dus allebei hun visie op wat zich in Oekraïne afspeelt. Waarom de crisis in Oekraïne zo lang voortduurt: de twee beelden staan haaks op elkaar.