Miriam Mannak: ‘Deze wet is in strijd met Mandela’s democratie’

Een wet die het verspreiden van gevoelige informatie verbiedt, de Protection of State Information Bill, is in Zuid-Afrika in opmars. Ofwel: beperkt de persvrijheid gigantisch. Dit twintig jaar na het vormgeven van de grondwet in het land, die tevens staat voor Nelson Mandela’s regeringsperiode. De persvrijheid die er twintig jaar geleden niet was, en nu wel. Dit is een bizar gegeven voor een land dat als de ‘grootste’ democratie wordt gezien. Mijn mede DBR-redacteur Niels Posthumus schreef al over de persvrijheid in Zuid-Afrika en kort over deze ‘Bill‘. In april 2013 werd deze al goedgekeurd door het parlement, maar ligt momenteel (weer) bij president Zuma voor ondertekening.

Constitutionele verandering
Nu staat Zuid-Afrika nog op de 42e plaats in de World Press Freedom Index 2014. Als de Protection of State Information Bill wordt ondertekend door president Zuma, zal het land flink dalen op deze wereldwijde ranglijst voor persvrijheid. Verne Harris, directeur van Research and Archive of the Nelson Mandela Centre of Memory, noemt deze wet in een officieel document een ‘constitutionele verandering’. Hij stelt dat
het vol onduidelijkheden zit en de publieke informatievoorziening inperkt. Maar wat betekent deze mogelijk ingrijpende verandering voor een Zuid-Afrikaanse journalist? Buitenlandcorrespondente Miriam Mannak vertelt vanuit Kaapstad over de gevolgen van deze wet.

Wat houdt The Protection of State Information Bill precies in?

“Het is een bepaalde mediawetgeving waarmee de pers aan banden gelegd gaat worden. Het wordt ook wel de geheimhoudingswet genoemd, the secrecy bill. Degene die gevoelige informatie verspreid, in het bezit is van die informatie of die gevoelige informatie overbrengt naar de pers, kan aangeklaagd worden.”

Wat is het grootste probleem met deze wet?

“Het probleem is dat íedereen binnen de overheid bepaalde informatie lukraak kan classificeren als geheim of als gevoelig. Mocht je daarvoor dus inderdaad worden aangeklaagd, dan kan je 5 tot 25 jaar worden opgeborgen zonder mogelijkheid tot hoger beroep. Bovendien kun je je niet beroepen op een zogeheten ‘public interest close’, waarbij de informatie die van belang is voor de bevolking, wel naar buiten gebracht kan worden. Deze clausule is er niet.”

Kan je voorspellen of deze wet echt tot veroordelingen zal leiden, of is het meer hypothetisch?

“Ik denk zeker dat het kan leiden tot veroordelingen. Neem het schandaal rondo waarbij het privé-huis van Zuma ontdekt werd door – de inmiddels overleden- Mandy de Waal. Dat had zeker tot een veroordeling geleid.”

En jij kan dus ook veroordeeld worden?

“Ja. En omdat ik freelancer ben, kan ik geen aanspraak maken op bescherming van mijn nieuwsorganisatie.”

Jij zegt dat je nu nog alles kan schrijven wat je wil, en dan wellicht niet meer. Hoe raakt deze Bill jou persoonlijk?

“Mocht deze Bill daadwerkelijk wet worden, en mocht ik beschuldigd worden van het openbaar maken van gevoelige informatie, dan kan mij onder andere een celstraf boven het hoofd hangen. Datzelfde geldt voor degene die mij die informatie zou hebben toegespeeld. Op dit moment is er nog niets aan de hand. Zorgen maken wij journalisten ons natuurlijk wel. Het gaat overigens niet alleen om ons. In principe is dit geen anti-mediawet maar een anti-democratiewet. Het gaat erom dat de overheid het volk hiermee dom wil houden en het recht van informatie wil aantasten. Ook klokkenluiders zijn hiermee het haasje. Hiermee zullen minder mensen geneigd zijn om naar voren te treden, en zal de overheid met meer wegkomen.”

Maar nu mag jij vrijwel alles opschrijven?

“Ja, ik denk dat op dit moment het risico daarvan een stuk minder is. Ook een stuk minder dan bijvoorbeeld Libië of noem maar op. Ik voel me niet echt onveilig ofzo. Ik schrijf waar ik over wil schrijven, en ik ga waar ik heen wil gaan.”

In welk stadium is de wet momenteel?

“Ze zijn er nu zo’n drie jaar mee bezig. Hij ligt nu weer bij president Zuma. Het is nog maar even de vraag of die wet überhaupt wordt ondertekend. Zoals ze hier zeggen: ‘We will cross that bridge when we get there’. Dus, we zien wel hoe het gaat. Maar áls dit gebeurd, is dat een enorme schok tegen persvrijheid. Ook klokkenluiders zijn dan de klos. Want die raken hun bescherming kwijt. Eigenlijk iedereen in de schakel, van klokkenluider tot en met hoofdredacteur, kan dus gewoon aangeklaagd worden.”

Stel jij hebt een verhaal dat echt verteld moét worden, zou je de straf (5-25 jaar) dan riskeren?

“Het ligt aan het verhaal en hoe belangrijk dat is. In principe zou ik het riskeren. Ik denk dat ik als westerse journalist, indien ik in de gevangenis zou belanden, meer kansen heb op vrijlating dan veel collega’s. Internationale ophef is altijd goed in dat soort zaken, maar dan moet Nederland natuurlijk wel voor me opkomen, haha. Voor Zuid-Afrikaanse collega’s ligt dat anders. Die hebben geen overheid die hen zou proberen vrij te krijgen.”

Jij quote Prakashnee Govender in jouw stuk uit 2011, die stelt dat deze wet de samenleving als geheel aantast. Hoe denk jij daarover?

“Deze wet druist in tegen de democratische gedachten van Mandela, en tegen de grondwet. De bevolking wordt hiermee informatie onthouden, en klokkenluiders worden hard aangepakt. Ik denk dat dit voor de samenleving een slechte zaak is, mocht de Bill daadwerkelijk wet worden”

Zijn er veel initiatieven daar gaande die strijden tegen deze Bill?

“Ja. Right2know is de grootste en belangrijkste organisatie. Ook Corruptionwatch, SANEF en andere organisaties strijden tegen de Bill.”