In Zuid-Afrika ontstond eerder dit jaar grote ophef rond twee zogenaamde Blackface-schandalen: op verkleedfeestjes schminkten studenten hun hoofd en armen zwart en trokken zij stereotype ‘zwarte’ kleding aan. De sancties waren niet mild. Tja, probeer dan nog maar eens het Nederlandse Sinterklaasfeest uit te leggen.
Het Zuid-Afrikaanse politieke enfant terrible Julius Malema krijgt enorm veel aandacht in de media. Meer dan hij op basis van zijn zeer beperkte invloed verdient. Bovendien is zijn aanwezigheid in de Zuid-Afrikaanse politiek waarschijnlijk helemaal zo slecht nog niet.
Het is vreemd dat Zuid-Afrikanen – en ook Oegandezen, Zimbabwanen, en veel andere groepen en volken in Afrika – niet willen inzien dat hun Victoriaanse preutsheid en homofobie niets met ‘black culture’ te maken hebben, maar dat dit bekrompen wereldbeeld juist vooral een schrikbarende onderdanigheid toont aan ‘blanke cultuur’ in zijn lelijkste vorm.
Onbewust racisme kun je bij jezelf per nooit kunt herkennen. Je hebt daar iemand anders voor nodig. Die moet je erop te wijzen. In Zuid-Afrika is zo iemand altijd snel gevonden. Dat is confronterend, maar ook de reden waarom ik zo’n zwak heb voor dit land.
Blanke Zuid-Afrikanen kopen bij voorkeur een auto van een blanke verkoper. En zwarte Zuid-Afrikanen…ook. Waarom? Omdat vooroordelen, als zij maar vaak genoeg worden herhaald en bevestigd, gevoelsmatig vanzelf een soort waarheid worden. Dus ging ook ik, tot mijn eigen schaamte, doelgericht op zoek naar een auto een blanke verkoper.
De laatste dagen dat ik in Malawi was, een maand geleden, sliep ik in een hutje op palen in het Malawimeer. Ik vond de plek het paradijs op aarde. Maar al snel vroeg ik mij af of ik de klassieke fout van een Europeaan beging, onbewust, de fout te verlangen naar datgene wat mensen die niets hebben juist willen ontvluchten.
Sommige mensen stellen dat stereotypen helemaal niet gevaarlijk zijn, zelfs noodzakelijk om de complexe wereld te ordenen. Dat is kortzichtig. Stereotypen kunnen schadelijk zijn – en niet alleen voor het object van het cliché, ook voor wie dat stereotype beeld koestert.
‘Malawi is op de lange termijn op zoek naar economische onafhankelijkheid, naar een einde aan de donorafhankelijkheid,’ vertelde de invloedrijke blogger Steve Sharra mij onlangs tijdens een bezoek aan dat land. Ik begreep dat wel toen ik om mij heen keek en alle blanke ontwikkelingswerkers in het land bezig zag.
De Zuid-Afrikaanse oppositiepartij Democratic Alliance (DA) doet er alles aan om populairder te worden onder zwarte kiezers. Met matig succes. Terwijl de oplossing zo simpel is: maak Tim Harris partijleider, verreweg de knapste politicus in Zuid-Afrika ooit – volgens vooral zwarte Zuid-Afrikaanse vrouwen.
Er was nogal wat kritiek in Zuid-Afrika op de oproep van enkele ANC-veteranen om bij de verkiezingen van komende week uit protest niet te gaan stemmen. En het is natuurlijk ook een gekke oproep. Desmond Tutu verwoordde zijn onvrede deze week een stuk beter.
