|

Objectiviteit

Johannesburg. Wonen in een stad geeft je een andere blik op het platteland, en andersom.
Johannesburg. Wonen in een stad geeft je een andere blik op het platteland, en andersom.

Nieuws moet objectief zijn. Dat is de algemene aanname. En even algemeen is, zeker ‘sinds Joris Luyendijk’, tegenwoordig de stelling dat journalistiek dit feitelijk nooit kan zijn.

Afgelopen week kreeg ik een nogal dwingende oproep op Twitter om eens verhaal over dit onderwerp te schrijven. Ik kreeg er een link bij naar het artikel The view from somewhere. Ter inspiratie, of als een soort wijze les, een reprimande, dat werd mij niet direct duidelijk.

Maar ik ben de beroerdste niet. En ik spendeerde de afgelopen twee en een half jaar bovendien heel wat van mijn ‘vrije uurtjes’ aan het schrijven van een boek over dit onderwerp in relatie tot Afrika – dat komende maand verschijnt.

Het ‘probleem van de objectiviteit’ speelt waarschijnlijk nog sterker bij buitenlandjournalistiek dan binnen andere takken van verslaggeving. Er is praktisch nooit een tweede correspondent van dezelfde krant in een bepaald gebied. Niemand kan je verhaal controleren.

Wat gechargeerd kun je dus zeggen dat je als correspondent, zeker in een relatief onbekend gebied als ‘Afrika’, je lezers alles kunt wijsmaken – of wellicht waarschijnlijker: ongestraft kunt schrijven wat je lezers graag willen horen. En dat is natuurlijk niet de bedoeling.

Objectiviteit bestaat niet
Om maar met de deur in huis te vallen: objectieve journalistiek bestaat inderdaad niet. Dat is mijn subjectieve vaststelling. Niet bij journalisten, en ook niet bij lezers overigens – maar daar heeft gek genoeg zelden iemand het over. Ook lezers interpreteren echter, hoe ‘objectief’ een verhaal ook is. Maar dat terzijde.

Zelf ben ik een blanke, Europese man van begin dertig woonachtig in Johannesburg. Naast Nederlands spreek ik alleen Engels en een piepklein beetje Spaans. Geen Zulu, nauwelijks Afrikaans. Het maakt dat ik bijna altijd uitkom bij mensen die Engels spreken (vaak hun tweede taal), of dat ik moet interviewen via een vertaler. Beide zaken kleuren een verhaal.

Bovendien woon ik in een stad. Uiteraard kom ik af en toe voor verhalen op het platteland. Maar als ik er zou wonen, zou ik ongetwijfeld een heel andere kijk hebben op het (Zuid-Afrikaanse) platteland, en op de steden natuurlijk net zo goed.

Daarbij, een man die een vrouw interviewt doet dat anders dan een vrouw die een vrouw interviewt, of een vrouw die een man interviewt, of een man een man. Om over het belang van huidskleur en culturele achtergrond in Zuid-Afrika nog maar te zwijgen.

Allemaal waar. Tot zover ga ik helemaal mee in het betoog van The view from somewhere.

Waarom zou een correspondent volledig objectief moeten zijn?
Wat ik echter niet begrijp, is waarom een verhaal per se volledig objectief zou moeten zijn? Waarom verwachten veel lezers dat, en eisen zij dat soms zelfs? Waarom zou een ‘view’ ‘from nowhere’ moeten komen? Dat lijkt me onzin.

Het is juist mijn taak als correspondent om enigszins subjectief te zijn, in die zin dat ik het gebeuren in zuidelijk Afrika dien op te schrijven zodat Nederlanders het begrijpen. Dat kan niet objectief, niet onzichtbaar observerend, dat moet vanuit een Nederlands perspectief. Buitenlandjournalistiek is nu eenmaal bij uitstek uitleggen.

In zijn nieuwe boek De nieuwsfabriek stelt filosoof en journalist Rob Wijnberg dat het aloude principe ‘hoor en wederhoor’ wat achterhaald is. In een tijd waarin er meer pr-mensen zijn dan journalisten (in het Westen), is het juist goed om als journalist je eigen pad te kiezen.

In (zuidelijk) Afrika zijn minder spindoctors. Je hebt niet veel last van ze. Waar je wel last van hebt, zijn je eigen (Europese) vooroordelen over plekken die je als correspondent bezoekt.

Individuele subjectiviteit is enige wapen in strijd tegen collectieve vooroordelen
De enige manier om die te bestrijden, is door met zoveel mogelijk mensen te praten (toch wel degelijk een soort hoor en wederhoor) en vooral door constant aan je eigen denkbeelden, je eigen perspectief, te twijfelen – het ‘somewhere’ dus van waaruit je je verhalen schrijft.

Maar zonder te proberen van dit ‘somewhere’ tot een ‘nowhere’ te maken. Dat kan immers niet. Bewust zijn van iets is wat anders dan iets ‘oplossen’.

Want juist interne twijfel is een soort subjectieve keuze, iets waar je moeite voor moet doen. Als je ‘objectief’ of ‘neutraal’ te werk zou gaan, dus slechts zou registreren, pas dan zou je de boel onbewust écht verdraaien. Pas dan doet het ‘somewhere’ er werkelijk toe.

Laten we dus blij zijn dat journalisten, correspondenten, enigszins zelfstandig nadenken. Subjectiviteit is in feite de enige manier om de realiteit te analyseren. Individuele subjectiviteit is het enige wapen dat wij hebben in de strijd tegen onze collectieve vooroordelen.

Vergelijkbare berichten