Patronage vs corruptie
Ik woonde afgelopen week een conferentie bij over corruptie in Zuid-Afrika. Al noemden de organisatoren het steevast patronage. Verwarrend voor de discussie.
Ter verduidelijking. Ik zat naast een oud-parlementslid. Tijdens de pauze drukte hij mij op het hart fel tegen patronage te zijn. ‘Want bij patronage draait het altijd alleen maar om het eigenbelang van de bestuurder en niet om dat van de mensen die hij vertegenwoordigt.’
Hij bedoelde ongetwijfeld eigenlijk dat corruptie altijd het belang van de machtige vooropstelt ten koste van dat van de minder-machtige. Patronage kan dat ook doen, maar toch vooral indien het corrupt is – net zoals een corrupte democratie.
‘Corruptie’ betekent volgens Van Dale: ‘omkoping’ of ‘omkoopbaarheid’.
Het Engelse ‘patronage’ betekent: ‘cliënteel’, ‘bescherming’ of ‘protectie’.
Dat is niet hetzelfde.
Afrika is slecht bekend met de beginselen van democratie
Het probleem is dat we de twee begrippen door elkaar zijn gaan halen. En dat maakt op zijn beurt weer dat wij democratie altijd en overal boven een bestuurssysteem als patronage stellen – synoniem voor corruptie immers. Elke samenleving móét democratisch worden.
Vooral op het Afrikaanse continent geeft dat problemen. Want waar wij in Europa al sinds het oude Athene 3.000 jaar experimenteren met verschillende vormen van democratie, was het democratische systeem Afrikanen tot zestig jaar terug grotendeels onbekend.
Prekoloniale Afrikaanse koninkrijken waren geen democratieën, Europeanen bestuurden hun koloniën verre van democratisch, en dat deed het apartheidsregime in Zuid-Afrika de vorige eeuw evenmin. Allemaal juist verschillende varianten van corrupte patronagesystemen.
Een democratisch bestuurssysteem is dus verre van logisch of automatisch, zelfs in Europa waar het systeem zijn wortels heeft. De Middeleeuwen waren feodaal, tot begin twintigste eeuw was het in veel Europese landen afhankelijk van je inkomen of je mocht stemmen; en wat te denken van het communisme, het fascisme en de autoritaire regimes van Griekenland, Portugal en Spanje in de nog recentere geschiedenis?
Waarom verwachten wij wel van (Zuid-)Afrikanen dat zij van nature de democratische beginselen omarmen? Patronage zit er bij hen door eeuwenlange traditie veel dieper in.
Democratie gemixt met patronage maakt corrupte democratie
Het probleem is dat patronage en democratie slecht samengaan. Democratie is bottom-up. De macht ligt bij het volk, dat zelf beleid maakt of daarvoor representatieve experts aanwijst. Patronage is top-down. Machthebbers houden onderdanen met giften tevreden.
Als je de twee mixt krijg je een corrupte democratie, waarin aanvankelijk gekozen machthebbers hun macht proberen te behouden door kiezers (eenmaal aan de macht) af te persen en kiezers hun machthebbers proberen om te kopen met als inzet hun stem.
Hoe sterk ik ook voorstander ben van het democratie-ideaal, ik denk dat corrupte democratie nog minder wenselijk is dan een transparant patronagesysteem. En een corrupte democratie is wat je krijgt als je traditionele patronagesamenlevingen een blauwdruk van Westerse democratie opdringt.
Interessant in dat kader was de onderzoeksconclusie tijdens de conferentie, die luidde dat traditionele (ondemocratische) chiefs bij het volk in de onderzochte regio’s in hoger aanzien staan dan de gekozen volksvertegenwoordigers. Ik leek de enige in de zaal die daardoor niet verbaasd was.
Renaissance kwam voor de moderne democratie
Het lijkt me tijd dat in (Zuid-)Afrika eens goed wordt nagedacht over hoe patronage en democratie wél verenigd kunnen worden, of juist bestuurlijk van elkaar kunnen worden gescheiden en parallel naast elkaar kunnen bestaan. Maar in plaats daarvan wordt de fundamentalistische kruistocht tegen patronage (en niet tegen corruptie!) tevergeefs voortgezet – gesponsord door Het Westen.
Patronage is niet per definitie het ultieme kwaad. Dat is corruptie. Patronage kan, zeker in combinatie met nieuwe, inventieve en passende vormen van democratie, best tot mooie dingen leiden. Vergeet niet dat ook in Europa de Renaissance voorafging aan de invoering van de moderne democratie.