De tanende Europese droom
Samen met een Franse vriend ben ik uitgenodigd op de thee bij Hassan. Zijn nichtje Merriem komt binnenpiepen zodra we ons installeren in het salon. Ze is vijf jaar en erg nieuwsgierig. Terwijl we thee drinken loopt Merriem over en weer naar de keuken om daar te rapporteren wat de westerlingen – “roemies” is het woord dat in het Marokkaanse Arabisch wordt gebruikt – uitspoken. Ze houdt ervan dat Hassan zijn buitenlandse vrienden meebrengt naar huis. Als je aan Meriem vraagt wat ze later wilt worden, zegt ze “een roemie”. Ook al heeft ze nog geen flauw benul van wat migratie is, ze beschikt over genoeg energie en nieuwsgierigheid om ooit de hele wereld te verkennen.
Hassan is een jonge leerkracht Engels en wil graag naar Canada emigreren. De openheid van de Canadese samenleving spreekt hem aan. “In Marokko krijgen afwijkende ideeën geen kans”, zegt hij. Maar het is ook het avontuur dat hem drijft, geeft hij toe.
Een recent onderzoek in het Zuiden van Marokko toont aan dat 40 procent van de jongeren naar het buitenland wilt migreren. Dat mag veel lijken, toch gaat het om een halvering sinds de jaren ’80, toen nog 80 procent wou emigreren.
Minder interesse om te migreren
De verminderende interesse om naar het buitenland te vertrekken is volgens Mohamed Charef, voorzitter van het Regionaal Observatiecentrum voor Migratie in Agadir, voornamelijk te wijten aan de economische crisis in Europa: “De crisis is zo vaak in de media geweest dat mensen minder de neiging hebben om te vertrekken. Ze heeft zelfs geleid tot een terugkeer van migranten uit Spanje en Italië. Daarnaast is er meer werk in Marokko dan vroeger”.
Hoewel ook Marokko onder de crisis leidt, kent het land een economische groei van 3 procent per jaar, terwijl de economie van de meeste Europese landen stilstaat of zelfs krimpt.
De aantrekking van het buitenland
Toch wil een aanzienlijk deel van de Marokkaanse jongeren nog steeds emigreren. Volgens Charef zijn er verschillende oorzaken: “Er is het op ontdekking willen gaan, de nieuwsgierigheid. Er is het streven naar een beter leven – wat vaak tot onaangename verrassingen leidt eenmaal ter plaatse. Er is ook de zoektocht naar meer meritocratie en meer rechten. Maar er zijn ook veel mythes die bestaan over het leven als migrant”.
Jamal, een student aan de universiteit van Agadir, beaamt dat laatste. Zelf wil hij in Marokko blijven, maar hij heeft veel vrienden die graag naar het buitenland willen vertrekken. “Ze zien migranten die terugkomen naar Marokko en die hun economische situatie hebben verbeterd. De crisis heeft hun beeld van Europa aangetast, maar toch geloven ze nog steeds in een soort American dream waarin Europa een paradijs is waar ze een beter leven kunnen krijgen”, zegt hij.
Migratiebeperkingen met averechts effect
De strenge immigratie-wetgevingen die door de Europese landen ingesteld zijn, hebben volgens Charef een averechts effect. “Er is een paradox in de huidige wereld. Enerzijds kunnen goederen en informatie zich makkelijk verplaatsen over de grenzen heen, maar als het over mensen gaat zijn het enkel zij die in het noorden wonen die vrij kunnen bewegen. Andere mensen hebben die vrijheid niet, maar toch verlangen ze om te weten wat er in de rest van de wereld gebeurt. Als de grenzen gesloten zijn, is illegaal migreren de enige optie, en als mensen een lijdensweg moeten doorlopen om ergens te geraken, hebben ze geen zin meer om nog terug te keren naar hun land van oorsprong.”
Charef behoort nog tot een generatie van Marokkanen die in de jaren ’70 een Interrail-kaart kon kopen om in Europa rond te reizen. “Na een maand keerden we terug naar Marokko. Heel weinigen bleven toen in Europa. Dat is niet meer het geval. Nu zijn de grenzen gesloten, en alles wat verboden is, is juist extra verleidelijk. Als de grenzen open waren, zouden er minder Marokkanen zijn die zin hebben om in Europa te leven.”
De Verenigde Staten als nieuwe bestemming
Terwijl minder Marokkaanse jongeren dan vroeger willen migreren, verandert ook de bestemming naar waar ze willen vertrekken. Frankrijk lag vroeger absoluut op kop, maar tegenwoordig zijn het vooral de Verenigde Staten en Canada die goed in de markt liggen. “De migratie naar Frankrijk was het gevolg van hele nauwe culturele banden. Tegenwoordig hebben de Verenigde Staten een sterkere culturele aantrekkingskracht”, aldus Charef.
Marokko als immigratieland
Maar niet enkel de ingesteldheid van Marokkaanse jongeren tegenover migratie verandert, Marokko verandert ook, en trekt nu zelf migranten aan. Officiële cijfers daarover bestaan niet, maar het gaat om toenemende, weliswaar kleine aantallen.
Al sinds de jaren ’80 vestigen gepensioneerde Europeanen – voornamelijk Fransen en Spanjaarden – zich in Marokko, om er te genieten van het zonnige klimaat en de geringe levenskost. Meer recent is er een toenemend aantal Europeanen die bedrijfjes oprichten in Marokko of er een job zoeken. In veel gevallen gaat het om Spanjaarden, die sinds de uitbraak van de crisis in hun land op zoek zijn betere economische omstandigheden.
Tenslotte zijn er migranten uit Zwart-Afrika die zich in Marokko vestigen, soms met het plan om later nog naar Europa verder te trekken, maar vaak ook met het idee om in Marokko geld te verdienen.
Terwijl Europese migranten in Marokko over het algemeen op veel respect en tolerantie kunnen rekenen, is racisme tegenover Zwart-Afrikaanse migranten schering en inslag.
Charef wijst erop dat demografische evoluties Marokko nog verder in de richting van een migratie-bestemming zullen duwen. “De sterke bevolkingsgroei in Marokko van de afgelopen decennia zorgde dat er veel jongeren waren die noodzakelijkerwijs elders werk moesten zoeken. Wat vaak vergeten wordt is dat de Marokkaanse bevolking tegen 2030 zal stagneren. Het land zal daardoor meer migranten aantrekken dan het zal uitzenden”.