Hoe een ‘expert’ de werkelijkheid kan verdraaien

Als correspondent is het natuurlijk mijn belangrijkste taak om het land waar ik woon zelf zo evenwichtig mogelijk te beschrijven. Maar in een enkel geval dien ik Zuid-Afrika ook te verdedigen tegen de schadelijke onzin van anderen, realiseerde ik mij opeens vorige maand.

Ik las een artikel in de Volkskrant met de kop: Zuma zoekt zijn inspiratie liever bij Poetin. Geen aanhalingstekens. De kop werd daarmee als een onomstotelijke waarheid gepresenteerd, hoewel bij het lezen al snel duidelijk werd dat het verhaal op slechts één bron was gebaseerd: de ooit naar Nederland geëmigreerde, blanke Zuid-Afrikaan Heinrich Matthee.

Van de heer Matthee had ik op basis van het stuk direct een aardige profielschets in mijn hoofd: neoliberaal, anti-ANC en vastzittend in een vrij achterhaalde Koude Oorlog-retoriek. Wanneer hij precies naar Nederland was verhuisd, viel niet te lezen in het artikel.

Op zich is er natuurlijk niets mis mee om iemand met bovenstaande profielschets te interviewen. Maar wel moet dan expliciet duidelijk worden gemaakt (zoals met elk één-op-één-interview) dat het ook echt om een interview gaat, om de persoonlijke opinie van de geïnterviewde zonder wederhoor. Want dat Matthee zijn denktank South African Monitor zelf ‘onafhankelijk’ noemt, wil niet zeggen dat hij de objectieve waarheid in pacht heeft.

[pullquote align=”right”]Dat Matthee zijn denktank zelf ‘onafhankelijk’ noemt, wil niet zeggen dat hij de objectieve waarheid in pacht heeft. [/pullquote]

Het artikel bleek één grote karaktermoord op Zuid-Afrika. Er deugde volgens Matthee helemaal niets van het land: een soort Stalinistische vorm van partijkapitalisme, een met de paplepel ingegoten voorliefde voor Rusland (lees: Sovjet-Unie) en een samenleving waarin de rijken wreed worden uitgezogen, door een partij nota bene waarin de meerderheid van de Zuid-Afrikanen helemaal geen vertrouwen meer heeft.

Kort samengevat: financieel zooitje, falende democratie, gevaar voor de wereldvrede, beter niet te snel economisch in investeren.

Zuid-Afrika schoothondje van Rusland? En Nederland dan?
Leek mij wat ver gaan. Ook ik heb de nodige kritiek op het ANC, en de economische ontwikkeling van Zuid-Afrika stemt mij eveneens vaak somber, maar overdrijven is ook een kunst. Matthee onderbouwt zijn kritiek bovendien wel heel armzalig en past zelfs allerlei trucs toe om de werkelijkheid zo te vervormen dat zij nog maar weinig met de realiteit van doen heeft.

Neem de titel. Matthee stelt dat de Zuid-Afrikaanse president Jacob Zuma een schoothondje is van de Russische president Vladimir Poetin. De reden? Rusland gaat Zuid-Afrika helpen met de bouw van een kerncentrale. Nog meer onweerlegbaar bewijs? Ja! Zuma groette Poetin recent nogal hartelijk tijdens een ontmoeting. En een quote uit het artikel: ‘Matthee wijst erop dat Zuma zijn opleiding in de voormalige Sovjet-Unie heeft gehad en lang hoofd van de inlichtingendienst van het ANC in ballingschap was. Dat zou kunnen verklaren waarom hij zo goed overweg kan met Poetin.’

Het is een bizarre opsomming van schijnargumenten en insinuaties. Want is het niet heel logisch dat Zuid-Afrika en Rusland, twee leden van de BRICS-groep, economisch samenwerken? Exact daarvoor is dat economische samenwerkingsverband toch opgezet?

En Zuma gaf Poetin dus lachend een hand. So what? Onze Nederlandse Koning dronk gezellig een biertje met de Russische leider. Kan die daarom opeens ook per definitie ‘goed overweg met Poetin’? Zoekt Nederland puur daarom ook opeens zijn inspiratie bij Rusland?

[pullquote align=”right”]Zuma gaf Poetin dus lachend een hand. So what?[/pullquote]

Dat Zuma een soort guerrillacursus volgde in de Sovjet-Unie (ook die van Nelson Mandela werd door de Sovjet-Unie betaald) is evenmin vreemd. De Sovjet-Unie steunde de strijd tegen de apartheid. In tegenstelling tot de Westerse wereld. De voormalige Britse premier Margaret Thatcher noemde Mandela eind jaren tachtig nog ‘terrorist’. Geef Zuma en het ANC dus eens ongelijk dat ze in die tijd hun toevlucht zochten in de Sovjet-Unie.

‘Slechts derde van de Zuid-Afrikanen stemt ANC’ – maar in 1994 was dat niet anders
Nog minder gefundeerd wordt het als Matthee stelt dat de achterban van het ANC afkalft. ‘Slechts een derde van alle Zuid-Afrikanen stemt nog op het ANC,’ verzekert de onderzoeker. Matthee hamert erop dat bij de verkiezingen vorig jaar bijna de helft van alle Zuid-Afrikanen thuis bleef. Hij wil daarmee het punt maken dat Zuid-Afrika het vertrouwen in de ANC-politiek kwijt is.

Maar Matthee vermeldt niet dat in 1994, toen de hele wereld de verkiezingsoverwinning van Nelson Mandela uitvoerig bejubelde, evengoed bijna de helft van alle Zuid-Afrikanen thuis bleef. Was er dus ook toen geen vertrouwen in de Zuid-Afrikaanse politiek? Lijkt me sterk. Volgens mij sprak iedereen destijds juist vol lof over die eerste ‘algemene democratische verkiezingen’ ooit in het land.

[pullquote align=”right”]Matthee: Slechts een derde van alle Zuid-Afrikanen stemt nog op het ANC[/pullquote]

En daarbij: in de Verenigde Staten bracht bij de laatste verkiezingen ook slechts zo’n 59 procent van de kiezers zijn stem uit – maar 3 procent meer dan in Zuid-Afrika in 2014 én 1994. Is Barack Obama daarmee dus ook geen legitieme Amerikaanse president volgens Matthee? Want Obama kreeg ook nog eens ruim minder dan 62 procent van de stemmen, het percentage dat het ANC zowel in 2014 als in 1994 behaalde.

Matthee wil belastingverlaging voor allerrijksten
Matthee blijkt ook voorstander van belastingverlaging voor de allerrijksten. Want het is een schandaal dat de rijkste 6 miljoen Zuid-Afrikanen in 2013 volgens hem 99 procent van alle inkomstenbelasting betaalde.

Opnieuw is dat een vertekende voorstelling van zaken. Zo’n percentage zegt immers (zelfs als het waar is) helemaal niets over de werkelijke belastingdruk in het land. De 6 miljoen rijkste Zuid-Afrikanen kunnen in theorie slechts 1 procent belasting betalen en nog steeds goed zijn voor 99 procent van alle belastinginkomsten. Het hangt er maar net van af hoe arm de rest is.

Het enige wat het percentage van 99 procent dus werkelijk zegt, is hoe onderbetaald de overige 48 miljoen Zuid-Afrikanen zijn. Zij verdienen zo weinig dat hun belastingafdracht een schijntje is ten opzichte van de rijke Zuid-Afrikanen.

En even voor de goede orde: wie in Zuid-Afrika rijk is, betaalt een stuk minder inkomstenbelasting dan in Nederland. De hoogste belastingschaal in Zuid-Afrika bedraagt 40 procent, die in Nederland 52 procent.

Het is bovendien geen geheim (maar Matthee verzwijgt het alsnog) dat Zuid-Afrika, op een paar ministaatjes na, economisch het meest ongelijke land ter wereld is. Een kleine elite is er steenrijk, de grote massa straatarm. Een progressief belastingstelsel kan er dus helemaal geen kwaad. Bovendien zit een op de drie Zuid-Afrikanen zonder werk, en is inkomstenbelasting op hen dus überhaupt niet van toepassing.

Bovendien zijn de inkomensverschillen in Zuid-Afrika, als gevolg van de geschiedenis van de apartheid, nog altijd sterk gebaseerd op huidskleur. Zo verdient het gemiddelde blanke Zuid-Afrikaanse huishouden anno 2014 liefst zes keer zoveel als een gemiddeld zwart huishouden. Het gemiddelde blanke Zuid-Afrikaanse huishoudinkomen steeg sinds 1994 bovendien met 400 procent – tegen ‘slechts’ 200 procent in het geval van zwarte huishoudens. De economische gevolgen van Zuid-Afrika’s racistische verleden zijn nog lang niet hersteld.

Weg met de Zuid-Afrikaanse verzorgingsstaat, vindt Matthee
Nog maar een quote uit het artikel dan: ‘Van het belastinggeld geeft de regering aan 16 miljoen inwoners sociale steun. Volgens Matthee financiert de oppositie zo indirect de pogingen van het ANC de achterban aan zich te binden.’

Dat is wel een heel flagrant rechtse, neoliberale en paranoïde stellingname. Je kunt het beter omdraaien: Zuid-Afrika doet met die 16 miljoen uitkeringen een zeer te prijzen poging om als enige Derdewereldland ter wereld op zijn minst een soort van verzorgingsstaat op te bouwen voor de bijna 20 procent van zijn inwoners die onder de armoedegrens leeft.

[pullquote align=”right”]Zuid-Afrika doet een te prijzen poging om als enige Derdewereldland een verzorgingsstaat op te bouwen[/pullquote]

Maar Matthee heeft het niet zo op solidariteit. Wegsluizen dat geld dat is verdiend tijdens de apartheid over de ruggen van zwarten. Geen enkele blanke boetedoening voor de immense economische misdaden van weleer. Snel met al je geld emigreren, en vervolgens vanuit je luie stoel in Nederland het ‘domme, corrupte (en zwarte) ANC’ verwijten wat het allemaal verkeerd doet. En dat alles verkopen als ‘onafhankelijk onderzoek’.

Als Zuid-Afrika het begin jaren negentig van mensen met zo’n mentaliteit zou moeten hebben gehad, vrees ik dat de apartheid nu nog steeds zou hebben bestaan.