‘Turkije? Het had net zo goed de maan kunnen zijn’

Bio: Bram Vermeulen (1974) was van 2001 tot 2009 correspondent in Zuid-Afrika voor NRC Handelsblad en de NOS. Sinds 2009 is zijn standplaats Istanbul, al reist hij regelmatig langs de grenzen van Turkije. Zijn blog is hier te vinden. Op Twitter: @bramvermeul.

Waarom heb je gekozen voor Turkije als standplaats?

Ik zat al zeven jaar in Zuid-Afrika. Vanuit de NOS en NRC klonk het steeds luider of ik niet een andere post wilde.

Toen kwam Istanbul vrij. Turkije vond ik altijd al interessant. Het is net als Zuid-Afrika een overgangszone, een grensland. Dat vind ik spannend, want wat is het nou voor land? Waar hoort het bij?

Ben je van plan om hier weer zeven jaar te blijven?

Dat weet ik niet. Een correspondentschap duurt normaal vijf jaar. Zuid-Afrika duurde langer dan gepland. Het ligt eraan wat er straks weer vrijkomt.

Maar hoe langer je ergens zit, hoe beter je het land begrijpt. Ik kan me voorstellen dat als je hier vijftien jaar zit, dat je denkt: daar heb je de zoveelste toenadering van de PKK tot de Turkse regering.

Mijn post is wel veranderd sinds ik hier aankwam. In mijn eerste jaar gebeurde er niet zoveel spectaculairs. Inmiddels is Turkije een spin in het web geworden. Ik word nu ’s ochtends wakker en dan denk ik: zal ik vandaag een reis naar Griekenland voorstellen bij de redactie of ga ik toch maar terug naar de Syrische grens? Irak? Of moet ik eigenlijk weer eens naar Cyprus toe?

Ik denk eerlijk gezegd dat de eerste vijf jaar in Turkije opstartjaren zijn. Ik voel me na vier jaar hier nog steeds een nieuwkomer.

Waar moest je het meest aan wennen?

De taal. Ik voelde me in het begin een complete debiel, ze hadden me net zo goed op de maan kunnen plaatsen. Het is ontzettend raar dat als je als correspondent gewend bent dat je alleen maar de radio hoeft aan te zetten of de krant hoeft open te slaan om te weten wat het verhaal van de dag is.

Ik weet nog wel dat ik aankwam; ik had in mijn appartement net de televisie aangesloten. Het was de dag van de crash van Turkish Airlines bij Schiphol. Dus ik zie op televisie dat vliegtuig liggen in dat weiland en allemaal lettertjes en cijfertjes onderaan het beeld. Totale paniek. Wie ga ik nu bellen? Waar gaan we in godsnaam beginnen? Ik had ook van mijn voorganger nog helemaal niets gekregen: geen kaartjes of telefoonnummers. Niets.

Ik was blanco aangekomen. En dat is raar. Je hebt zeven jaar ervaring als correspondent, maar daar heb je op zo’n moment helemaal niets aan. Je begint weer op pagina nul. Dat is zwaar, maar ook weer gezond. Als je dat gevecht overwint, dan heb je een gevoel van vooruitgang en ontwikkeling.

Welk verhaal wil je vertellen tijdens je correspondentschap?

Het verhaal dat ik in de laatste reeks voor de VPRO vertelde, is wel heel erg hoe ik naar Turkije kijk. Sommige mensen vinden dit land interessant omdat het zo verbonden is aan Nederland en immigratie, de islamdiscussie of wat het gaat worden: seculier of religieus. Ik vind dit land interessant door de plek die het heeft in de regio. Mensen vragen zich af of dit nu Azië of Europa is.

Turkije is geen van beide. Ik vind het heel fascinerend om aan de grenzen te zitten omdat je het land leert begrijpen door juist te kijken naar wat het niet is.

Natuurlijk hebben alle landen dat; alle landen hebben grenzen. Maar heel typerend aan Turkije is dat het de rol speelt van bufferzone en overgangszone. Hier begint de NAVO. Hier komen de vluchtelingen vandaan die het hele Nederlandse debat op zijn kop zetten.

Is Istanbul eigenlijk wel een goede standplaats voor een Turkije-correspondent? Zeker voor een die zoveel rondreist?

Ik begin me steeds meer af te vragen of je als correspondent per se in een grote stad moet zitten. Zeker door de ervaringen van het afgelopen jaar. Ik ben echt zoveel keer op pad geweest dat ik thuis kwam, een was draaide en dat die rechtstreeks weer de koffer in ging.

Ik merk ook dat als ik buiten Istanbul ben dingen makkelijker gaan. Verhalen maken in Istanbul is net als het verkeer hier: je loopt helemaal vast. Je loopt op tegen een muur van woordvoerders of mensen die je niet willen helpen. Zodra je weg bent uit Istanbul, in mijn geval aan de grens, komt het allemaal op je afgelopen.

Dus ik vraag me wel steeds meer af of media er niet voor moeten kiezen om hun correspondenten te sturen naar lokale standplaatsen in plaats van dit soort grote steden. Je hebt natuurlijk ook correspondenten die Istanbul niet uitkomen. Dat vind ik niet verstandig.

Dat Frederike Geerdink in Diyabakir zit is een ontzettend goede beslissing. Die keuze is natuurlijk heel bewust omdat ze een boek wil schrijven over de Koerdische kwestie.

Op welke productie ben je tot nu toe het trotst?

Langs de grenzen van Turkije, want dat vond ik het leukste om te maken. Het paste bij mijn idee waarom ik Turkije belangrijk vind. Dat maak je dan in een jaar waar de Syrische grens volloopt met vluchtelingen en de Koerdische kwestie ‘hot’ is. Het voelde allemaal actueel en relevant.

Sommige mensen vonden Langs de grenzen van Turkije te zwaar om naar te kijken, maar het is nu eenmaal geen comedyshow. Dit land heeft veel op zijn bord liggen.

Zien we je snel weer naar de grenzen gaan of voor langere tijd oversteken?

In februari was ik in Kirkuk. Ik vind Irak ook fascinerend, een totaal ‘under-reported’ land als je ziet wat daar gebeurt. Alles wijst erop dat de oorlog in Syrië overslaat naar Irak. En dat gebeurt allemaal terwijl niemand er naar kijkt.

Zijn er meer landen in de regio waar jij correspondenten mist?

Ik snap niet waarom er geen Nederlandse correspondent in Athene zit, behalve Conny Keessen voor de radio. NRC-correspondent Marloes de Koning doet Griekenland ook af en toe – maar zij is eigenlijk correspondent in Hongarije. Marloes heeft er wel heel verstandig aan gedaan door een paar maanden in Athene te gaan zitten.

Maar het is onbegrijpelijk dat sinds 2008 geen enkele jongeling naar Griekenland is vertrokken. Er ligt daar een goudmijn aan verhalen, want het is een land dat onderuit gaat, waar de burgers zich tegen het systeem keren.

Is er veel concurrentie met collega’s?

Correspondenten in Istanbul hebben ieder hun eigen niche. We zitten daardoor niet in elkaars vaarwater. Internationaal is er ook weinig concurrentie. In het jaar dat ik hier kwam, was Istanbul een afgeschreven post. The New York Times had hier niemand meer behalve een stringer, The Washington Post heeft volgens mij nog steeds niemand hier en The Guardian ook niemand permanent. Dat viel me nogal tegen, zeker in vergelijking met Johannesburg. De enigen die hier extreem groot zijn, zijn de Duitsers. De ARD heeft hier een redactie van wel twintig man en het ZDF zeker wel tien.

Marc Guillet vindt Nederlandse media wat navelstaarderig qua nieuws uit het buitenland. Vind jij dat ook?

Het is waar dat in het publieke debat, hoofdredacteuren banger zijn geworden voor moeilijke verhalen ver weg. Maar aan de andere kant worden er nog steeds hele mooie dingen gemaakt door Nederlandse correspondenten.

Kijk naar andere landen, zoals België. De VRT heeft één correspondent, in Washington. Vergelijk het met landen met gelijke grote als Nederland, zoals Denemarken. Dan hebben wij toch echt wel heel veel mensen in het buitenland.

Dus correspondenten hoeven zich geen zorgen te maken?

Ik maak me wel een beetje zorgen over ons vak. Er zijn zoveel mensen gaan freelancen. In 1999 was twintig procent van de journalisten freelancer, nu ruim vierenveertig procent.

Je bent heel kwetsbaar als freelancer. Op de dag dat ik wat anders wil doen, heb ik niks te eisen. Maar dat betekent niet dat je het risico niet moet nemen om correspondent te worden. Ik denk dat het slimmer qua inkomsten is om in het buitenland te gaan zitten dan in Nederland. Als je hard werkt en meerdere opdrachtgevers hebt, kan je beter af zijn dan met een redactiebaan met een vast salaris.

Heb je een tip voor mensen die overwegen correspondent te worden?

Ga ergens zitten waar het goedkoop is en waar weinig mensen zitten. In Thailand kan je een prima correspondentschap doen, als je ook Burma erbij betrekt.

Wat is jouw gouden tip voor de aanstaande correspondent in Turkije?

Ga naar school en leer de taal voordat je begint. Ik heb er spijt van dat ik met een enorme haast hier naartoe ben gegaan. Ik moest mijn correspondentschap afronden, mijn boek Help ik ben blank geworden afmaken, hiernaartoe vliegen en diezelfde week beginnen. Het liefst ga je drie of zes maanden van tevoren ergens zitten.