Wat te doen met vadertje Lenin?

De standbeelden van communistische grootheden brengen de herinnering aan de Sovjet-Unie tijdens onze reis tot leven. Voor elk van de 14 voormalige Sovjet-republieken vertegenwoordigen ze een ander verleden. De enige overeenkomst was de vraag die na de onafhankelijkheid beantwoord moest worden: wat doen we ermee? Moet ‘Vadertje’ worden behouden en gekoesterd, of is het definitief ‘Goodbye Lenin?’In Kirgizië bleven Lenin en zijn beeltenissen in elk geval bewaard. “Lenin’s standbeeld heeft nog tot 2003 op zijn oude vertrouwde plek gestaan, midden op het grote plein van Bisjkek,” zegt Ian Claytor. Hij woont vanaf 1995 in Bishkek en runt een toeristenbureau. Sinds die tijd heeft Claytor zich verdiept in de geschiedenis van Kirgizië, en blogt  hij bijna dagelijks over de hoofdstad. “De overheid besloot om het Leninbeeld te verplaatsen naar de andere kant van het museum, uit het zicht. Op de sokkel van Lenin staat sindsdien Manas op zijn paard, een traditionele Kirgizische volksheld.” Het was een maatregel om het Kirgizische volksgevoel te laten opleven, en om aan te geven dat het land nu zelfstandig is.

Ook in buurland Tadzjikistan werd besloten om het 23-meter hoge beeld van Lenin in Choedzjand te verplaatsen. Zijn Tadzjiekse plaatsvervanger is Koning Somoni, een historisch persoon van belang voor de Tadzjiekse geschiedenis. Overal komt de naam Somoni terug, van de hoofdwegen tot de naam van de Tadzjiekse munt. Het grootste Leninbeeld van Centraal Azië werd per convoi exceptionelle weggevoerd naar een naamloos park aan de rand van de stad.
   

In Oekraïne en Wit-Rusland is Lenin’s beeltenis op sommige plekken nooit weggeweest; op eerdere etappes troffen we Lenin daar als communistisch middelpunt van de centrale pleinen in respectievelijk Cherson en Minsk.

  

Dat het ook minder vreedzaam kan, blijkt onder meer in Oezbekistan. Gelijk na de onafhankelijkheid begon de autoritaire president Karimov met een zuiveringsactie tegen alles wat ooit Sovjet was geweest. Beelden en monumenten werden neergehaald, gebouwen en straten kregen Oezbeekse namen en het cyrillische schrift werd vervangen door het Latijnse alfabet. Ook de Oezbeken kregen van hun president een nieuwe Vader des Vaderlands gepresenteerd: Koning Timoer. Volgens de Westerse geschiedenisboekjes een tamelijk wrede koning uit de tiende eeuw, maar de Oezbeekse overheid roemt hem vooral als machtig staatsman – en bovenal als heldhaftig Oezbeek.

Ook in de Baltische staten is alles wat aan de USSR doet denken zorgvuldig opgeruimd. Het enige Leninbeeld in Estland staat in Narva bij de Russische grens, en is met een gepast gevoel van cynisme met het gelaat richting Rusland geplaatst.

   

Op het terras in Kirgizië neemt Bishkek-blogger Ian Claytor een slok van zijn koffie. “De mensen hier hebben weinig haat tegen de Sovjet-Unie. Laten we wel zijn, de fabrieken draaiden en mensen hadden werk. Nu is het ieder voor zich, en gaan veel bedrijven failliet.” Volgens Ian is dit een van de redenen waarom de beelden in Bishkek er nog staan.”Ze zijn zelfs beschermd als monumenten en mogen niet eens worden gesloopt, al zou men het wíllen. Voor de tegenstanders van het communisme is er slechts een overwinning, en dat is dat Lenin eerst naar de machtige bergen wees – zo van: ‘kijk eens hoe mooi onze Unie is’. Sinds zijn verhuizing wijst hij op dezelfde statige manier naar de grote ideologische vijand: de Amerikaanse Universiteit.”

Foto’s: Gert-Jan Peddemors en Sjoerd Klumpenaar

Project Menjatj (Russisch voor ‘Veranderd’) is een project van fotograaf Gert-Jan Peddemors, waarbij hij met zeven schrijvers door de republiekenvan de voormalige Sovjet-Unie reist. Doel van de reis is om vast te leggen hoe de Sovjet-geschiedenis vandaag de dag nog is terug te zien, en hoe deze bijzondere landen zich ontwikkeld hebben na de val van de Unie. De laatste etappe loopt door Centraal-Azië, waarbij Oezbekistan, Tajikistan, Kyrgyzstan en Kazachstan worden aangedaan. Gedurende zes weken schrijven Lindsey Groot en Sjoerd Klumpenaar de verhalen achter de foto’s van Gert-Jan. Naast verhalen voor De Buitenlandredactie produceren zij tijdens hun reis door Centraal Azië ook op www.menjatj.nl