Het Maakbare Nieuws vijf jaar later

Het Maakbare Nieuws kwam vijf jaar geleden uit als antwoord op de aardschok die Joris Luyendijk teweegbracht in het Nederlandse journalistieke medialandschap.

En vijf jaar na de verschijning van de eerste druk is het boek nog altijd de moeite waard om te lezen. Ook omdat we Het Maakbare Nieuws en Het Zijn Net Mensen in een rijkere context kunnen plaatsen, zeker als je een vaste lezer bent van de correspondenteninterviews hier op De Buitenlandredactie.

Werken in een dictatuur kan echt wel
De grootste kritiek in Het Maakbare Nieuws op het boek van Luyendijk is dat er wel degelijk gewerkt kan worden in landen (in het Midden-Oosten) met een autoritair of dictatoriaal regime. En dat correspondenten wel degelijk wat kunnen toevoegen aan een correcte beeldvorming van een land of conflict.

Om te zien dat dit wel kan hoef je natuurlijk niet eens dit verzamelwerk van correspondenten-essays te lezen. Kijk maar naar het werk van mensen als Thomas Erdbrink in Iran, Olaf Koens in Rusland, Harald Doornbos of Jan Eikelboom in het Midden-Oosten.

Geld inzamelen voor drama’s die we niet begrijpen
Bram Vermeulen, toen nog in Zuid-Afrika, verwoordt de noodzaak van de correspondent treffend (zijn NRC-collega Coen van Zwol overigens ook, maar daarvoor raad ik aan zijn hele hoofdstuk te lezen). Vermeulen:

Zonder buitenlandcorrespondent is de beeldvorming van landen ver van ons vandaan uitsluitend nog in handen van hulporganisaties, regeringen en persbureau’s. Zonder buitenlandcorrespondent zouden we zomaar geloven dat verkiezingen in Afrika het begin zijn van democratie. Zonder buitenlandcorrespondent denken we dat iedereen in Zimbabwe op sterven ligt. Zonder buitenlandcorrespondent zamelen we geld in voor Afrikaanse drama’s die we niet begrijpen.

Transparantie
Natuurlijk was het functioneren van de correspondent in een land waar het regime vrije meningsuiting onderdrukt, maar een van de vele punten die Luyendijk aanvoert in zijn boek. Hij pleit vooral voor transparantie en verantwoording afleggen als journalist. En daarmee was hij eigenlijk zijn tijd ver vooruit.

Kijk maar naar de snelheid van het nieuws bijna negen jaar na Het Zijn Net Mensen en de opkomst van social media. De correspondent heeft een grotere verantwoordelijkheid gekregen dat zijn verslaggeving transparant is, anders haalt de actualiteit én de ‘mondige burger’ hem of haar in.

Het is daarom aandoenlijk om in Het Maakbare Nieuws – dat toch in 2008 uitkwam – bijna helemaal voorbij gaat aan de kracht van internet. Gelukkig is er het hoofdstuk van NOS-journalist Tim Overdiek, die laat zien dat het grote manco van de journalistiek, volgens Luyendijk (er is altijd te weinig ruimte voor context in korte radio stand-ups of in de krappe ruimte van de krantenkolom), gemakkelijk van tafel te zwaaien is.

Bloggen is de oplossing
Waarmee? Door bloggen (en Twitter!). En dat doen gelukkig heel veel correspondenten tegenwoordig. Het laatste hoofdstuk van Het Maakbare Nieuws van de gewaardeerde Jan Blokker en zijn aanklacht op de journalist als ‘merk’, is daarmee in 2013 overbodig. Kijk maar naar al die correspondenten (en hun collega’s in hun thuisland) die op social media actief zijn.

Ondanks de ietwat verouderde inhoud is Het Maakbare Nieuws nog steeds een must read. Niet alleen omdat de correspondenten in het boek precies die transparantie geven waar Luyendijk om vroeg in Het Zijn Net Mensen, maar ook vanwege de geweldige anekdotes én de vurige passie die Nederlands beste journalisten voor hun vak laten zien.