‘Wij zagen journalistiek als een bijdrage aan de bevrijding van Zuid Afrika’

Tony Weaver is de redacteur van de opiniepagina van de Cape Times, een van het grootste linkse en Engelstalige kranten van Zuid-Afrika. Hij heeft, als een van de weinige redacteuren, een eigen kantoor. De meeste van zijn collega’s werken in een grote hal aan ergonomische bureaus. Gelukkig heeft Tony tijd voor me. Hij  heeft het druk. Want deze journalist, anti-apartheidsactivist en idealist heeft een missie.

Via journalistiek wil hij de situatie in Zuid-Afrika verbeteren, zegt hij me: ‘Voor mij ging het er niet om een correspondent te zijn, of de schoonheid van het vak en alles wat daarbij hoort. Voor mij ging het erom dat we ons verhaal konden vertellen, we aan de hele wereld konden laten zien wat er in Zuid-Afrika gebeurde. Wij Zuid-Afrikaanse journalisten zagen het als een bijdrage aan de bevrijding van ons land.’ Vaak leverde Tony zijn bijdrage in gevaarlijke omstandigheden. Waarom koos hij daarvoor?

Activisten als ouders
Tony werd geboren in een blank Zuid-Afrikaans gezin. Zijn ouders vochten als piloten in de Tweede Wereldoorlog mee in Noord-Afrika. Zuid-Afrika streed voor Hitler in die periode.

Bij terugkomst in Zuid-Afrika zagen zijn ouders dat in eigen land een soortgelijke oorlog aan de gang was. Ze meldden zich aan bij de verzetsbeweging tegen de apartheid, het Torch Commando. Ondertussen groeide Tony op in de rustige omgeving van een boerendorp en ging naar een links georiënteerde middelbare school. “In die omgeving en met activisten als ouders kon het bijna niet anders dan dat ik hun gedachtegoed over zou nemen,” zegt hij.

Volwassen worden
Na een reis door Europa, Tony was toen 18, stond hij voor een belangrijke en onmogelijke keuze. Hij werd opgeroepen om mee te doen aan de grenzenoorlog, die tussen 1966 en 1989 woedde. Elke blanke Zuid-Afrikaan moest  tegen Namibië en Angola strijden voor handhaving van de apartheid. Het alternatief: zes jaar celstraf riskeren.

De oorlog ging sterk in tegen de overtuigingen van de jonge Tony, maar de gevangenis was ook geen optie. Daarom vertrok hij naar Angola, als commandant van vier pantserwagens. Een verschrikkelijke periode, waarbij Tony het er levend vanaf probeerde te brengen. Hij kwam thuis met verwondingen van twee  aanvallen met explosieven en had zes maanden nodig om de strijd waar hij het niet mee eens was te boven te komen.

Journalistiek ontwaken
Met goede moed begon hij aan zijn rechtenstudie, maar al snel kwam hij erachter dat hij geen advocaat wilde zijn in een land waar apartheid de wet beïnvloedde. Daarom switchte hij naar Afrikaanse studies, gericht op Afrikaanse politiek en economie. Al snel werd hij actief in de studentenraad voor anti-apartheidsactivisten. De Cape Times kreeg hoogte van deze jonge activist en vroeg hem tijdens zijn studie voor het nieuwsblad te gaan schrijven over politiek. Sinds dat moment is Tony journalist.

Tony heeft verschillende vormen van journalistiek bedreven. Hij bezocht hiervoor de armoedige townships en hij was in zowel Angola als Namibië correspondent tijdens de grenzenoorlog. Om zijn werk te doen, begaf hij zich op gevaarlijke plekken, soms in het heetst van de strijd. Hij bevond zich in gezelschap van mensen waar hij eigenlijk geen contact mee mocht hebben. Zoals de activisten van het African National Congress (ANC), onder wie Nelson Mandela.

Vier tips
In die tijd was het ANC een verboden partij. Tony en zijn collega’s moesten via slinkse wegen aan informatie komen. In de townships was dat nog wel het meest risicovol, omdat daar veel agenten en spionnen rondliepen die de journalisten en activisten wilden tegenwerken. Tony gebruikte verschillende strategieën om op een zo veilig mogelijke manier aan informatie te komen.

Hij heeft vier tips voor jonge journalisten.

Tip 1: Ga niet dood
Dit lijkt misschien een logische tip. Maar in het heetst van de strijd kun je soms vergeten met welk doel je ergens bent. Onthoud dat het nooit de moeite waard is om te sterven voor een verhaal. Journalistiek is een machtig middel om de waarheid naar buiten te brengen en de perceptie van mensen te veranderen. Je helpt mee aan een eerlijkere wereld door de verhalen te vertellen, maar het is geen mensenleven waard.

Tip 2: Vind een goed uitkijkpunt en zoek naar rook
Waar rook is is vuur. Tony reed elke ochtend naar een aantal goede uitkijkpunten om te kijken of hij rook zag. Vanuit daar hij hij overzicht om op een relatief veilige manier naar de plek van onheil te komen. Waar rook was, waren meestal rellen, daar gebeurde het.

Tip 3: Communiceer in auto’s
Omdat Tony van activisten wilde weten wat er aan de hand was, wie er nu weer was opgepakt en wat er te gebeuren stond, had hij een veilige overlegplek nodig. De spionnen en agenten in de townships mochten dit niet weten. Vaak maakte hij een autoritje met  de ondergrondse activisten.

Tip 4: Blijf dicht bij de feiten
Tony combineert zijn journalistieke talent met zijn motivatie om de ongelijkheid en economische verschillen aan te pakken. Niet elke journalist levert een strijd via het werk dat hij doet. Als journalist zou je eigenlijk geen activist mogen zijn, je zou geen waardeoordeel moeten plakken aan de gebeurtenissen. Tony is zich hiervan heel bewust en is bij het schrijven van zijn journalistieke producties zo dicht mogelijk bij de feiten gebleven. Hij hoefde hiervoor niks aan te dikken. Door enkel te vertellen wat er allemaal gebeurde, maakte hij vanzelf al anti-apartheidspropaganda.

Deze productie voor De Buitenlandredactie werd gemaakt in het kader van het journalistieke trainingsprogramma van Beyond Your World.