|

Van West naar Oost, en andersom

Mníšek_pod_Brdy,_zámek,_vlajky_ČR_a_EU
De Tsjechische en Europese vlag. Foto Aktron/Wikimedia Commons

De file begon meestal al enkele kilometers voor de Oostenrijkse-Slowaakse grens. De controles om Oostenrijk uit, en Slowakije in te komen waren streng en leken voor mij als klein kind op de achterbank van de auto van mijn ouders eindeloos. Mijn ouders waren geduldiger; zij hadden de grenscontroles nog voor de val het IJzeren Gordijn meegemaakt. Deze files waren misschien irritant na een reis van ruim twaalf uur, maar de koffers hoefden niet open en er vonden geen verhoren plaats.

Ik kan me deze familiereizen naar Slowakije, en files voor de grens, nog goed herinneren. Het waren tijden in de jaren negentig, toen het communisme al was gevallen, maar de grenzen tussen het ‘westen’ en ‘oosten’ nog dicht zaten. En ik kan me ook het moment herinneren dat die grenzen ineens open gingen. Vrijheid! Geen files, geen paspoortcontroles. De weg van Oostenrijk naar Slowakije werd gewoon een weg. De grenspost hooguit een plek om even een sanitaire stop te maken.

Vervagende grenzen
Het is inmiddels tien jaar geleden dat Tsjechië, Slowakije en Polen samen met nog zeven andere landen toetraden tot de Europese Unie. Vijf jaar geleden werd in Slowakije de euro ingevoerd. Niet alleen geografische grenzen vervaagden, ook culturele. McDonalds, Ikea en H&M vonden hun weg naar het voormalige Oostblok. En we zijn inmiddels zo ver dat het ‘Oost-Europese’ hip (of hipster) is geworden.

Toch hoor ik als correspondent steeds vaker mensen om mij heen vragen stellen. Betekent lid zijn van de EU vrijheid? En wat is die vrijheid dan precies? Wat heeft dat lidmaatschap, die vrijheid, ons gebracht? Onlangs sprak ik in Bratislava in het kader van een artikel voor Vrij Nederland met Andrej Danko. Danko is de fractievoorzitter van de Slowaakse Nationale Partij SNS (Slovenska Narodna Strana). Een rechtse partij met maar een prioriteit: eigen land eerst. Europese Unie, prima, vindt Danko. Maar de Slowaken moeten er wel beter van worden. En hij betwijfelt of dat nu het geval is.

Geen dialoog
In Warschau ontmoette ik kunstenaar en linkse activist Tomas Rafa. Hij volgt nationalistische bewegingen en protestmarsen in Centraal- en Oost-Europa en maakt hier onder andere kleine documentaires over. Rafa maakt zich zorgen. Hij ziet een toename van nationalisme, volgens hem een negatief effect van het feit dat er in dit deel van Europa weer ‘naar binnen’ wordt gekeken. Rafa vraagt zich af of er wel voldoende dialoog plaatsvindt.

Als ik in mijn eigen kleine omgeving van Tsjechen en Slowaken hier in Praag vraag wat de EU hen heeft gebracht, antwoordt bijna iedereen enkel: ‘vrij reizen’. Dus toch een beetje vrijheid.

Vergelijkbare berichten