Schaamteloosheid

Als Nelson Mandela een week of twee geleden was overleden, had hij zich nu al zeker drie keer omgedraaid in zijn graf. Want hij (en zijn familie) is de laatste tijd onderwerp van nogal wat schandalen en ruzies.

Zo hebben zijn kleindochters besloten zich te lenen voor een real life soap – de Mandela’s als de Hiltons, ik kan me niet voorstellen dat opa Madiba daar ooit van heeft gedroomd.

Zijn nageslacht vecht bovendien in alle openheid om zijn geld – hebberigheid en egoïsme, toch ook niet direct zaken waar Mandela voor wilde staan.

En de politieke partijen Democratic Alliance (DA) en ANC rollen vechtend over straat, omdat de DA op zijn nieuwe campagneposters ANC-leider Mandela heeft afgebeeld.

Wie vertegenwoordigt het gedachtegoed van Mandela écht?
Vooral dat laatste moet Madiba pijn doen – als hij het nog écht meekrijgt natuurlijk. Want het lijkt mij vervelend om gebruikt te worden door de belangrijkste oppositiepartij. Heb je je hele leven voor het ANC gegeven, gaat de grootste concurrent er met je politieke erfenis vandoor.

Dat de DA stelt dat het ANC zijn gedachtegoed heeft verkwanseld – daar kan ik nog wel inkomen, maar impliciet suggereren dat Mandela vandaag de dag waarschijnlijk op de DA zou hebben gestemd vind ik ver gaan. Ook omdat de zieke man dit zelf vandaag de dag kan ontkrachten noch bevestigen.

Aan de andere kant denk ik ook dat Mandela niet erg blij zou zijn geweest met de niets minder dan hysterische reactie van het ANC op die posters. Het ANC houdt er van de DA weg te zetten als een ‘apartheidspartij’ en doet dat ook nu weer – wat toch echt moeilijk vol te houden is. Overigens begint de DA nu hetzelfde met het ANC te doen – wat bijkans nog treuriger is.

Bovendien wilde Mandela volgens mij altijd een leider zijn voor alle Zuid-Afrikanen en stelde hij zich een regenboognatie voor, waarin mensen niet zouden ruziën over wie er nu écht zijn gedachtegoed verpersoonlijkt – en zeker niet met behulp van ‘apartheidsbeschuldigingen’.

De regenboognatie is nog niet af
Maar de regenboognatie is nog lang niet af, dat blijkt maar weer eens. Helden zijn natuurlijk ook vooral groots omdat zij de massa lichtjaren vooruit zijn. Dat is misschien de tragiek van Mandela, dat hij zo ver vooruit was dat de rest van Zuid-Afrika hem maar moeilijk kan bijbenen.

Tegelijkertijd vraag ik mij af of hij echt heel ontevreden zou zijn over het Zuid-Afrika van vandaag. Er gaat nog altijd onwaarschijnlijk veel fout, zowel sociaal als zeker ook in de politiek, maar wat wil je ook. Zuid-Afrika begon in 1994 bepaald niet als een Luxemburg of Noorwegen.

Wat me bijvoorbeeld opviel toen ik onlangs door Zimbabwe, Zambia en Botswana reed, was bij terugkomst in Zuid-Afrika hoe opvallend vrolijk Zuid-Afrikanen zijn. Natuurlijk is dit een generalisatie, maar het viel wel op.

Nu kun je zeggen dat mensen in Zimbabwe en Zambia ook relatief weinig reden hebben om vrolijk te zijn, maar Botswana is toch het meest welvarende land van zuidelijk Afrika. En daar waren ze weliswaar assertief (wederom een generalisatie), maar beduidend minder vrolijk en goedlachs dan in Zuid-Afrika.

Schaamteloosheid
Begrijp me niet verkeerd, ik zeg niet dat Zuid-Afrikanen een uitzonderlijk gelukkig volk zijn – lachen en geluk zijn verschillende dingen. Maar de opgewektheid en humor in het land zijn wel een feit. Veel ‘normale’ Zuid-Afrikanen nemen zichzelf niet altijd even serieus. Dat is een fijne eigenschap, en één die contrasteert met veel Zuid-Afrikanen in de politiek, en helaas dus ook binnen de familie Mandela.

Ik ieder geval word ik gelukkig als ik een Zuid-Afrikaan even klungelig als schaamteloos zijn das zie drogen onder de handdroger in een openbaar toilet, zichzelf in een onmogelijke hoek onder het apparaat wringend terwijl iedereen toekijkt, omdat hij er waarschijnlijk weer eens ketchup overheen heeft gegooid bij de KFC. Dat vind ik een fijn gezicht.

En als ik boodschappen doe in de supermarkt en ik hoor iemand in het gangpad verderop al even schaamteloos keihard meezingen met het liedje dat in de winkel uit de speakers klinkt, dan voelt dat goed. Zeker als ik bij het wegrijden de parkeerwachten uitbundig een dansje zie doen om zichzelf op te warmen.

Schaamteloosheid: als er iets is wat wij (en zoveel andere volken over de hele wereld) van Zuid-Afrika kunnen leren, dan is het dat. Ik ben alleen bang dat die schaamteloosheid tegelijkertijd de reden is van de (inderdaad schaamteloze) verkrachting van alles waar ‘nationale opa’ Mandela voor staat. Schoonheid heeft nu eenmaal bijna altijd ook een oerlelijke schaduwkant.